سوگند به گرماى آفتاب و داغى زمین،
سوگند به مرکبهاى ایستاده و مردم پیاده،
سوگند به جهازهاى شتران و سنگهاى برهم چیده،
سوگند به آب و دستان بیعت کننده،
سوگند به عمامه پیامبر(ص) و دوش على(ع)،
سوگند به شعر و شعور حسان،
سوگند به غدیر و ایام ولایت،
سوگند به محمد، به على
سوگند به على، به محمد
که دین خدا جز با ولایت، جز با غدیر ولایت پایانى ندارد.
الحمد للَّه الذى جعلنا من المتمسّکین بولایة أمیرالمؤمنین والأئمة علیهمالسلام.
ادامه...
امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: چهار خصلت است که هر کس دارا باشد خداوند برای او خانه‌ای در بهشت بنا نماید: هر کسی که یتیمی را پناه دهد و کفالت او کند؛ و ضعیفی را مهربانی کند؛ و به پدر و مادر مهربان باشد و با زیر دست خویش با مهر و نرمی رفتار نماید.
اربع من کنَّ فیه بنی الله له بیتاً فی الجنَّه من اوی الیتیم و رحم الضَّعیف و أشفق علی والدیه و رفق بمملوکه.
پینوشت: «خصال صدوق، جلد ۱ ، صفحه ۲۱۱»
امیرالمومنین امام علی علیه‌السلام: مرگ بهتر از تن به ذلت دادن و به اندک ساختن بهتر از دست نیاز به سوی مردم داشتن است.
اگر به انسان نشسته در جای خویش چیزی ندهند، با حرکت و تلاش نیز نخواهند نداد، روزگار دو روز است، روزی به سود تو، و روزی به زیان تو است، پس آنگاه که به سود تو است به خوش گذرانی و سرکشی رو نیاور، و انگاه که به زیان تو است شکیبا باش.
اَلْمَنِیَّهُ وَ لاَ اَلدَّنِیَّهُ وَ اَلتَّقَلُّلُ وَ لاَ اَلتَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ یُعْطَ قَاعِداً لَمْ یُعْطَ قَائِماً وَ اَلدَّهْرُ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ فَإِذَا کَانَ لَکَ فَلاَ تَبْطَرْ وَ إِذَا کَانَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ
اسلام عزیز برای حفظ آبرو و حرمت و شخصیّت مؤمنان اهمیّت زیادی قائل است تا آنجا که حق تعالی در قرآن کریم می‌فرماید:
پس کسی را که خداوند مدافع او است چگونه انسان به خود جرأت می‌دهد که پرده‌اش را بدرد و رازش را فاش کند یا عیبش را آشکار سازد، و یا بی دلیل به او تهمت وارد نموده و آبروی او را بریزد و به حیثیّتش صدمه برساند(سوره حج آیه۳۸).
یکی از آموزه‌های مهم تربیتی که مورد تاکید مکتب انسان ساز اسلام قرار دارد ضرورت حرمت آبروی دیگران و زود قضاوت نکردن درباره هیچ فرد یا اتفاقی است. این موضوع آنقدر مهم است که تجاوز به آبروی دیگران جزء بزرگترین گناهان محسوب شده و از طرف خداوند وعده عذاب الیم داده شده است.
پیامبر اکرم(ص) درباره اهمیت این موضوع می‌فرمایند: “همه چیز مسلمان، از مال، آبرو و خونش بر مسلمان دیگر حرام است. هرگاه مومن برادر دینی خود را متهم نماید، ایمان او آب می‌شود و از بین می‌رود همان طوری که نمک در آب حل می‌شود و از بین می‌رود”.
امام صادق(ع) نیز در جایی به نقل از رسول خدا فرمودند، خداوند تبارک و تعالی امر کرده است: “هر کس دوستی از دوستان مرا خوار کند، در کمین جنگ با من نشسته است”.
در حدیث دیگری از پیامبر اسلام(ص)آمده است که فرمودند: “وقتی پروردگارم عزَّوجلّ مرا بالا برد(در معراج) به قومی گذشتم که ناخن‌های مسین داشتند و صورت و سینه خویش را می‌خراشیدند، گفتم ای جبرئیل اینها چه کسانی هستند؟ گفت: اینان آن کسانی‌اند که گوشت مردم خورند و از عرض و آبرویشان سخن کنند”.
از این شیوه ناپسند هیچ کس سود نمی‌برد، چرا که اگر این رفتار ضد اخلاقی نهادینه شود همه از این ابزار علیه رقیبان استفاده خواهند کرد و در آن صورت این ابزار تبدیل به شمشیر دو لبه که روزی با ما و روزی دیگر علیه ما خواهد شد.
بنابراین برای توجه به اهمیت این مساله و یادآوری عقوبت و گناه این کار برای مومنانی که خود را مطیع دستورات دین می‌دانند و البته برای کسانی که پنبه در گوش‌های خود کرده‌اند و بی دلیل برای رسیدن به اهداف خود از ریختن آبروی افراد هراسی ندارند چند نمونه از احادیث و روایات معصومین(علیه‌السلام ) را در این باره مرور می‌کنیم:
– ربا ۷۳ قسم است و بدتر ازهمه رباها تجاوز به آبروی مسلمان است.
– کسی که چیز ناروایی بشنود و آن‌را منتشر کند مثل این است که خودش آن کار زشت را انجام داده است.
– کار برادر مومنت را به نیکوترین وجهش حمل نما، مگر آنکه خلافش را یقین کنی. پس تا زمانی که می‌توانی کار او را حمل به خیر کنی، حق نداری حتی نسبت به یک کلمه که از برادر مومنت شنیدی سوء ظن ببری.
– نزدیکترین وضعی که بنده به کفر دارد این است که با مردی برادر دینی باشد و لغزش‌ها و خطاهای او را شماره کند.
– هر که به عیب جویی، کسی را به صفتی که در او نیست یاد کند خداوند او را در آتش جهنم محبوس دارد تا گفته خویش را مجری دارد.
همچنین به برخی از خطراتی که این شیوه ناپسند و گناه بزرگ یعنی” بردن آبروی مومن و قضاوت بیجا درباره او” در جامعه اسلامی می‌تواند به همراه داشته باشد اشاره می‌کنیم:
امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا فرمودند: “خداوند تبارک و تعالی فرموده است: هر کس دوستی از دوستان مرا خوار کند، در کمین جنگ با من نشسته است”.
– رسوا نمودن مومن، خروج از ولایت خدا
مفضل عمر روایت کرده است که حضرت صادق علیه‌السلام به من فرمودند: هر کس به زبان مومنی سخن بگوید و از آن رسوایی او و از بین بردن مروّت و جوانمردی‌اش را بخواهد تا از چشم مردمان بیفتد، خداوند او را از ولایت خودش به ولایت شیطان می‌اندازد ولی شیطان هم او را نمی‌پذیرد.
و در حدیثی دیگر امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: المومن اعظم حرمه من الکعبه: حرمت مومن از حرمت کعبه بالاتر است
– ریختن آبروی مومن گناهش بیشتر از تخریب خانه خدا
در کتاب خصال روایت عجیبی آمده است که می‌فرماید: مقدس‌ترین سرزمین کعبه مکرمه (قبله گاه مسلمانان و نمازگزاران ) است به گونه‌ای که بدون توجه به آن نماز باطل است و حیوانی که به آن سو ذبح نشود حرام است. تکریم و احترام کعبه بر همه واجب و اهانت به آن حرام و گناه بزرگی است، بنابراین همان طور که تخریب و اهانت به کعبه حرام است تخریب مومن و اهانت به او نیز حرام است. به راستی چه کسی به خود جرات می‌دهد کعبه را خراب یا به آن اهانت کند؟ آیا جز ستمکارانی مانند یزید که حکم تخریب و آتش زدن کعبه را صادر کرد؟ کسی چنین جسارتی را دارد؟ پس چگونه است که با وجود بالاتر بودن حرمت مومن از حرمت کعبه به آسانی مورد تخریب و توهین و جسارت قرار می‌گیرد و آبروی مسلمان به سادگی ریخته می‌شود؟
و در پایان یادمان باشد سنگینی گناه بهتان تا چه اندازه است؟
امام علی(ع) در این باره فرمودند: “بهتان زدن به آدم بی‌گناه بزرگتر از آسمان است”.
امام صادق(ع) نیز فرمودند: “بهتان زدن به آدم بی‌گناه سنگینتر از کوه‌های استوار است”.
-الکافی، ج ۲، ص ۳۵۱
– نهج الفصاحه ، حدیث ۲۲۸۴
– پیامبر گرامی اسلام- نهج الفصاحه
– پیامبر گرامی اسلام- کشف الریبه
– امام باقر (علیه السلام)- کافی
-وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۵۵۷٫
– الکافی، ج ۲، ص ۳۵۱، ص ۳۵۷، ص ۳۵۸، ص ۳۵۱٫
– نهج‌البلاغه، ص ۵۳۸٫
– تحف‌العقول، ص ۳۰٫
– مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۱۷
– الصحیفه السجادیه، ص ۹۸٫
– منتخب میزان الحکمه:
توجه به نیازهای برادران ایمانی و تلاش برای رفع حاجت آنها از توصیه های موکد اسلام و قرآن و نیز آموزه های روایی ما است که برای آن آثار و برکات فراوانی بیان شده و می تواند زندگی آدمی را دستخوش تحولات مثبت کند.
چنان که پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «کسى که در راه برآوردن نیاز برادر مؤمن خود بکوشد، چنان است که نُه هزار سال با روزه گرفتن و شب زنده دارى خدا را عبادت کرده باشد.»
و از امام صادق (ع) است که فرمودند: «هر که ـ براى رضاى خدا ـ در راه برآوردن نیاز برادر مسلمان خود بکوشد، خداوند عزّ و جلّ هزار هزار حسنه برایش بنویسد.»
همچنین، امام کاظم (ع) می فرمایند: «خدا را در زمین بندگانى است که براى رفع نیازهاى مردم مى کوشند، اینان در روز قیامت در امان هستند.»
علاوه بر این، امام صادق (ع) فرموده اند: «خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «مردم خانواده من هستند، پس، محبوبترین آنان نزد من کسانى هستند که با مردم مهربانتر و در راه برآوردن نیازهاى آنان کوشاتر باشند.»
و از همان حضرت (ع) است که: «کسى که به فکر برآوردن نیاز برادر مؤمن مسلمان خود باشد، تا زمانى که در فکر نیاز او باشد، خداوند در کار نیاز وى باشد.»
روایات همچنین آثار مثبت و اجر و پاداش رفع نیاز از برادران را تصریح کرده اند.
رسول خدا (ص) می فرمایند: «کسى که براى کمک به برادر خود و نفع رساندن به او اقدام کند پاداش مجاهدان در راه خدا را خواهد داشت.»
ایشان همچنین فرموده اند: « هر که برادر مؤمن برهنه خود را بپوشاند خداوند از دیباى نازک و دیباى ستبر و حریر بهشت بر تن او کند، و تا زمانى که نخى از آن جامه باقى است، پیوسته او در رضوان الهى غوطه ور باشد.»
و از امام صادق (ع) است که فرمودند: «زمانى که بنده اى براى برطرف ساختن نیاز برادر مؤمن خود قدم بردارد، خداوند عزّ و جلّ دو فرشته رایکى در سمت راست او و دیگرى در سمت چپش بر وى بگمارد، که از پروردگارش براى او آمرزش طلبند و براى روا شدن حاجتش دعا کنند.»
علاوه بر این، پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «هر کس براى برادر مؤمن خود حاجتى برآورد، چنان است که همه عمرش را به عبادت خدا سر کرده باشد.»
و نیز از ایشان است که: «هر کس یک نیاز مؤمنى را روا سازد، خداوند نیازهاى فراوان او را روا سازد، که کمترین آنها بهشت است.»
و امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: «هر گاه مسلمانى نیاز مسلمانى را برآورد، خداوند تبارک و تعالى او را ندا دهد که: پاداش تو به عهده من و من به کمتر از بهشت براى تو راضى نمى شوم.»
علاوه بر این، روایات در کنار تصریح آثار مثبت توجه و پاسخ به نیازهای دیگران، غفلت و کوتاهی و بی اعتنایی نسبت به این مهم را دارای عواقب سوء برای زندگی انسان می دانند و در این باره توصیه هایی دارند.
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «کسى که بتواند حاجت نیازمندى را برآورد و دست ردّ به سینه او زند، گناهش چون گناه باجگیر است.»
و امام باقر (ع) فرموده اند: «کسى که از کمک به برادر مسلمان خود و برآوردن حاجت او دریغ کند، خداوند او را گرفتار کمک به کسى کند که به سببِ آن کمک، گناهکار شود و مزدى هم نَبَرد.»
همان حضرت (ع) می فرمایند: «هر گاه مسلمانى براى دیدار مسلمانى دیگر یا حاجت خواهى از او به منزل وى رود و اجازه ورود بخواهد و او بیرون نیاید، تا زمانى که همدیگر را دیدار کنند پیوسته در لعنت خدا باشد.»
و از امام صادق (ع) است که می فرمایند: «هر مؤمنى که برادر مؤمن نیازمند خود را از مال خویش محروم کند، به خدا قسم که طعم خوراک بهشت را نچشد و از شراب ناب سر به مهر [بهشت] ننوشد.»
بحار الأنوار: ۷۴/۳۱۵/۷۲٫
الکافی: ۲/۱۹۷/۶٫
الأمالی للطوسی: ۹۷/۱۴۷٫
الکافی: ۲/۱۹۹/۱۰٫
ثواب الأعمال: ۳۴۰/۱٫
الکافی: ۲/۱۹۵/۱۰٫
الکافی: ۲/۱۹۴/۷٫
ثواب الأعمال: ۳۴۱/۱٫
ثواب الأعمال: ۲۹۸/۲٫
میزان الحکمه: ۳/۲۵۴ و ۲۵۳٫
امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند: خداوند زیبایى و خودآرایى را دوست دارد و از فقر و تظاهر به فقر بیزار است. هرگاه خداوند به بنده اى نعمتى بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند.
عرض شد: چگونه؟ فرمودند: لباس تمیز بپوشد، خود را خوشبو کند، خانه‌اش را گچکارى کند، جلوى در حیاط خود را جارو کند، حتى روشن کردن چراغ قبل از غروب خورشید فقر را مى‌برد و روزى را زیاد مى‌کند.
إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدِهِ نِعْمَهً یُحِبُّ أَنْ یَرَى أَثَرَ نِعْمَتِهِ عَلَیْهِ قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَهُ وَ یُحَسِّنُ دَارَهُ وَ یَکْنُسُ أَفْنِیَتَهُ حَتَّى إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْق.
پینوشت: «ارشاد القلوب، جلد ۱ ، صفحه ۱۹۵»
خداوند در سوره بلد آیه ی ۴ می فرماید:«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ؛ که ما انسان را در رنج آفریدیم»(و زندگی او مملو از رنج ها است)
«کبد» بر وزن«فَرَس» به معنای«سختی» و بر وزن«کَتْف» به معنای جگر و درد جگر سیاه است. همچنین«کُباد» به معنی درد جگر است. و بیش از یکبار در قرآن نیامده است.
«کبد السماء» که در وسط آسمان است به «کبد انسان» که در وسط بدن قرار دارد تشبیه شده است.[۱] مراد از «کبد؛ سختی» در آیه، این است که انسان را در رنج و تعب آفریدیم، زندگی او پر از مشقت و رنج است و همین رنج و تعب است که او را به کمال و ترقی سوق می دهد. اگر انسان در مشقت و سختی نبود برای از بین بردن آن تلاش نمیکرد و اگر تلاش نمی کرد، ابواب اسرار کائنات به رویش گشوده نمی شد:«یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ؛[۲] ای انسان ! تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می روی و او را ملاقات خواهی کرد.»
انسان از یک طرف دارای بُعد روحانی و از طرف دیگر دارای بعد جسمانی است. آنچه از این دو بقاء و جاویدان است؛ روح الهی انسان می باشد. روح انسان، چند صباحی در این دنیا با جسم، همراه می شود جسم نیز و به سبب مادی بودن و تعلقات او؛ با دنیا دارای اثرات و توابع است. لذا زندگی روح با جسم در این دنیا، همراه مشقّت و رنج است. تا در آزمایش الهی سر بلند بیرون آیند: «الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛[۳]خداوند مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدامیک از شما بهتر عمل می کند.»
از اینکه قرآن می فرماید: ما انسان را در رنج آفریدیم.» در بیان هدف از خلقت انسان است. چون هدف از خلقت انسان در آیات دیگر؛ آزمایش بندگان[۴]، عبادت[۵]، آگاهی از قدرت خداوند.[۶] رسیدن به رحمت الهیه و …. معرفی شده است. آنچه آیه فوق در بیان آن است، این است که انسان با وجود جسم خاکی، از لحظه ای که نطفه او در قرار گاه رحم واقع می شود، مراحل زیادی از مشکلات و درد و رنج ها را طی می کند تا متولد شود و بعد از تولد و دوران طفولیت و سپس جوانی و پیری مواجه با انواع مشقّت ها و رنج هاست، حتی کسانی که زندگی مرفه دارند؛ نیز دارای رنج است زمانی که انسان از درد و رنج و خستگی نجات پیدا می کند: که روح الهی از جسم جدا گردد و به لقاء دوست ملحق شود.[۷]
[۱] قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ذیل ماده«کبد».
[۲] انشقاق/ ۶٫
[۳] ملک/ ۲٫
[۴] همان.
[۵] ذاریات/ ۵۶٫
[۶] طلاق/ ۱۲٫
[۷] ر.ک؛ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۲۷، ص ۱۰، ج ۲۶، ص ۳۰۰، طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه، ذیل آیه ۴ سوره بلد.
پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و اله فرمودند:
با مردم منصفانه رفتار کن و خیرخواه و مهربان آنان باش؛ زیرا اگر چنین بودى و خداوند بر مردم آبادیى که تو در آن به سر مى‌برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد،به تو نگاه مى‌کند و به خاطر تو به آنان رحم مى‌کند. خداى متعال مى فرماید و پروردگارتو هرگز بر آن نبوده که شهرهایى را که مردمش درستکارند، به ستمى هلاک کند.
اَنـْصِفِ النّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ انْصَحِ الأُْمَّهَ وَ اَرْحَمْهُمْ فَاِذا کُنْتَ کَذلِکَ وَغَضِبَ اللّه ُ عَلى أَهْلِ بَلْدَهٍ اَنـْتَ فیها وَ اَرادَ اَنْ یُنْزِلَ عَلَیْهِمُ الْعَذابَ نَظَرَ اِلَیْکَ فَرَحِمَهُمْبِکَ یَقولُ اللّه ُ تَعالى: وَ ما کانَ رَبُّکَ لِیُهْلِکَ الْقُرى بِظُلْمٍ وَ أَهْلُها مُصْلِحونَ؛
متن این حدیث از کتاب «معانی الأخبار» منتشر می‌شود.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ مَا تَزَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص شَیْئاً مِنْ نِسَائِهِ وَ لَا زَوَّجَ شَیْئاً مِنْ بَنَاتِهِ عَلَى أَکْثَرَ مِنِ اثْنَتَیْ عَشْرَهَ أُوقِیَّهً وَ نَشٍّ وَ الْأُوقِیَّهُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً وَ النَّشُّ عِشْرُونَ دِرْهَماً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبر خدا صلى اللَّه علیه و آله مهریّه هیچ یک از همسران خود و همچنین مهریّه هیچ یک از دخترانش را بیش از دوازده «اوقیّه و نشّ» تعیین نکرده و «أوقیّه» چهل درهم، و «نشّ» بیست درهم است که نصف اوقیّه مى باشد.
محاسبه مهریه حضرت زهرا (س) به قیمت امروز
حجت الاسلام احمد نباتی کارشناس علوم دینی در خصوص تطبیق مهریه حضرت زهرا(س) با قیمت روز می گوید: مهریه حضرت زهرا (سلام الله علیها) پانصد درهم (سکه نقره) است، هر ۱۰ درهم نیز برابر با یک دینار (سکه طلا) است و یک دینار هم برابر با یک مثقال طلا است.
با این محاسبه مهریه آن حضرت ۵۰ مثقال طلا بوده (البته با مثقال آن زمان) و با مراجعه به کتب فقهی در می یابیم یک مثقال طلای آن زمان برابر با دو سوم مثقال این زمان است، در نتیجه مهریه بانوی مکرمه عالم خلقت، حضرت زهرا (سلام الله علیها) برابر با سی و سه مثقال و ۳۳ سوت طلای امروز است، یعنی چیزی حدود ۱۴ سکه بهار آزادی است.
امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: اگر کسى از شما بمیرد در حالى که منتظر حکومت امام زمان (عج) بوده، همانند کسى است که با امام قائم علیه السلام در خیمه اش بوده است.
سپس اندکى درنگ کرد و فرمود: نه، بلکه همانند کسى است که در کنار حضرت زد و خورد کند، سپس فرمود: نه، به خدا قسم، بلکه مانند کسى است که در کنار رسول خدا به شهادت برسد.
قالَ اَبُو عَبْدِاللّه ِ علیه السلام: مَنْ ماتَ مِنْکُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهذَا الْأَمْرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقائِمِ فى فُسْطاطِهِ قالَ: ثُمَّ مَکَثَ هُنیئَهً، ثُمَّ قالَ: لابَلْ کَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسَیْفِه، ثُمَّ قالَ: لاوَاللّه ِ اِلاّ کَمَنِ اسْتَشْهَدَ مَعَ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله.
پینوشت: «بحارالأنوار، جلد ۴۲، صفحه ۱۲۶»
پیامبر صلى الله علیه و آله:
پنج چیز از سنت پیغمبران است: حیا، بردبارى، حجامت کردن، مسواک و عطر زدن.
متن حدیث
خَمْسٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلینَ: اَلْحَیاءُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحِجامَةُ وَ السِّواکُ وَ التَّعَطُّرُ؛
پینوشت: نهج الفصاحه ص462 ، ح
مسائل اخلاقی واخلاقیات در هر زمانی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده ولی در عصر و زمان ما اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که عوامل و انگیزه‌های فساد در عصر ما از هر زمانی بیشتر است.
منزه کردن قلب از رذائل اخلاقی از مهم‌ترین مباحث قرآن و مهم‌ترین هدف بعثت انبیای الهی است، زیرا بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد و نه دنیای آنها سامان می‌یابد .
در این نوشتار برآنیم تا بعضی از راههای کسب فضائل اخلاقی را با استفاده از آیات قرآن به صورت مختصر بیان نماییم:
اولین مرحله برای رسیدن به این هدف بیداری از غفلت است کسانی هستند براساس تبعیت از غرائز حیوانی خود توجه به اطراف موضوع نمی‌کنند توجه نمی‌کنند که راه دیگری هم وجود دارد و هدف‌هایی در کار هست که باید آن راه را پیمود و به آن هدف‌ها رسید حقی هست که باید پذیرفت و باطلی هست که باید رها کرد و راه صحیحی هست که باید برگزید و راه خطایی که از آن باید کناره گرفت.
قرآن از این گروه با عنوان غافلان یاد می‌کند و غافلان را در حکم چهارپایان به حساب می‌آورد آنجا که می‌گوید: «و لقد ذرأنا لجهنّم کثیراً من الجن والانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعینٌ…»[۱] و محققاٌ بسیاری از جن و انس را برای جهنم وا گذاریم: چه آن که آن ها را دل هایی است بی ادراک و معرفت و ایده هایی بی نور و بصیرت و گوش هایی ناشنوای حقیقت؛ آن ها مانند چهار پایانند بلکه گمراه ترند، آن ها همان مردمی هستند که غافل شدند.
۲- تحقیق برای تحصیل علم و ایمان
بعد از آنکه انسان توجه پیدا کرد در عالم چنین حقایقی نیز ممکن است وجود داشته باشد برای او شک و تردید پیدا می‌شود و از خود می‌پرسد آیا آنچه انبیاء می‌گویند حقیقت دارد یا نه؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است به یقین برسد نه گمان، چرا که قرآن به مبارزه با ظنّ گرایی پرداخته و دستور می دهد که اساس کار انسان، باید علمی و یقینی باشد و از آن جمله می‌فرماید: «ما یتّبع الا ظناً ان الظنّ لا یغنی من الحق شیئاً»[۲]
البتّه علم و ایمان ملازمه عقلی طرفینی ندارند بلکه علم مقدمه و علت ناقصه ایمان است که بدون وجود علم ایمان که معلول است تحقق پیدا نمی‌کند و از اینجاست که خداوند در قرآن می‌فرماید: «انما یخشی الله من عباده العلما»[۳]
اکنون پس از آنکه معلوم شد علم شرط ایمان است، این سؤال مطرح می‌شود که راه تحصیل علم نسبت به متعلقات ایمان (توحید، نبوت، معاد و …) چیست؟ جواب آن است که کلید علم و بینش، فکر و اندیشه است در این زمینه آیات فراوانی وجود دارد مثل «کذالک نفصّل الایات لقوم یتفکّرون»[۴]
و آنچه از آیات قرآن به دست می‌آید این است که ایمان مقتضی عمل صالح می باشد و ما را بر انجام عمل صالح و در نتیجه اکتساب صفات اخلاقی سوق می دهد مثل آیه ۳۷ سوره بقره که می‌فرماید: «فإن آمنوا بمثل ما آمنتم فقد اهتدوا»
البتّه ایمان در صورتی می‌تواند فضائل اخلاقی و اعمال صالح و تقوا را بیفزاید که زنده و فعال و به تعبیری ایمان مطلق و کامل باشد نه اینکه ایمان به بعض باشد ایمان به خدا و کتاب خدا باشد امّا ایمان به رسول خدا و امامت نباشد ایمان تبعیضی به شدت در قرآن نهی شده است «افتؤمنون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض فما جزاء من یفعل ذلک الاخزی فی الحیوه الدنیا و….»[۵].
۳- استعانت از عقل و شرع جهت گزینش صفات نیکو
وقتی که انسان به این مرحله (کسب ایمان) دست یافت در مرحله عمل و گزینش صفات نیکو باید از همان عقلی که خدا و توحید را برایش اثبات کرد کمک بگیرد تا کار «خوب» را از کار «بد» تشخیص بدهد، البته آنچه را در این زمینه عقل می‌فهمد از عقل و آنچه را نمی‌فهمد باید از شرع دریافت کند.[۶]
۴- دقت در آثار و پیامدهای اعمال
علاوه بر این باید در آثار فعل و ترک کارهای خوب و بد نیز به دقت بیندیشی تا از عواقب بد اعمال ناپسند در امان باشد، ظهر الفساد فی البر والبحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون»[۷]
مهم‌ترین انگیزه برای کار شایسته محبت خدا و اولیاء
خداست محبت الهی است که در برابر همه گناهان و جاذبههای منحرف کننده به انسان
استقامت و پایداری می‌دهد.
در حدیثی قدسی آمده «یا موسی حبِّبنی الی خلقی» مرا
به خلق محبوب کن[۸]
خدا در قرآن کریم در یک آیه به صورت مختصر و مفید بهترین راهکار را ارائه می‌دهد می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم لا یضرکم من ضلّ اذ اهتدیتم…»
کوتاه سخن اینکه برای مؤمنین دو راه فرض فرموده که هر دو منتهی به خدای سبحان است و مؤمنین را دستور می‌دهد به اینکه به خود بپردازید و از دیگران که اهل ضلالتند صرف نظر کنید و در زمره وجود آنان قرار نگیرید و از گمراهی‌شان نهراسید و بدانید حساب گمراهان با پروردگار آنان است نه با مؤمنین پس بر مؤمن لازم است به کار خود و هدایت خود بپردازد و ضلالت و شیوع گناهانی که از گمراهان می‌بیند او را نلغزاند و مردم او را مشغول نکنند[۹]
با ضمیمه کردن این آیه و آیه قد افلح من زکّها آیه ۹ سوره شمس به این نتیجه می‌رسیم که باید برای پرداختن به خود به تزکیه نفس رجوع کنیم تا تمام رذائل را دفع نماییم.
چون بنابر اختصار است فقط اشاره‌ای به گام‌های مؤثر در تهذیب اخلاقی می‌شود و تفسیر آیات مورد نظر به خوانندگان گرامی محوّل می گردد.
گام اوّل توبه، آیه ۸ سوره تحریم: «یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبهً نصوحاً».
گام دوّم، مشارطه: «و لقد کانوا عاهدوا الله من قبل لا یولّون الادبار و کان عهدالله مسئولاً».[۱۰]
سوم، مراقبه نفس: «الم یعلم بأنّ الله یری». [۱۱]
چهارم، محاسبه: قبل از محاسبه الهی هر انسانی باید خو درا به حساب بکشد تا مبادا گناهی انجام داده باشد.[۱۲]
[۱] سوره اعراف، آیه ۱۷۹٫
[۲] سوره اعراف،آیه ۱۶۹٫
[۳] سوره فاطر، آیه ۲۸٫
[۴] سوره یونس، آیه ۲۴٫
[۵] سوره بقره، آیه ۸۵٫
[۶] همان.
[۷] سوره روم، آیه ۴٫
[۸] اخلاق در قرآن، آیت الله مصباح.
[۹] المیزان، ج ۶، ص ۲۳۸٫
[۱۰] سوره احزاب، آیه ۱۵٫
[۱۱] سوره علق، آیه ۱۴٫
[۱۲] شرح چهل حدیث، حضرت امام خمینی، ص ۶، انتشارات مؤسسه نشر آثار امام.
امام على‌بن‌الحسین علیه‌السلام: راحتى و آسایش در دنیا و براى اهل دنیا وجود ندارد، راحتى و آسایش تنها در بهشت است، و براى اهل بهشت!
رنج و تعب در دنیا آفریده شده، و براى اهل دنیا، و (به همین دلیل) هر کسى پیمانه اى از آن به دست مى آورد دو برابر آن حرص نصیب او مى‌شود.
و کسانى که از دنیا بیشتر دارند فقیرترند! زیرا محتاج دیگران در حفظ اموال خویشند، و به وسائل و ادوات زیادى براى حفظ آن نیازمندند، بنابراین در ثروت دنیا راحتى نیز وجود ندارد.
الراحه لم
تخلق فى الدنیا و لا لاهل الدنیا، انما خلقت الراحه فى الجنه و لاهل الجنه، و التعب
و النصب خلقا فى الدنیا، و لاهل الدنیا، و ما اعطى احد منها جفنه الا اعطى من الحرص
مثلیها، و من اصاب من الدنیا اکثر،
کان فیها اشد فقرا لانه یفتقر الى الناس فى حفظ
امواله ، و تفتقر الى کل آله من آلات الدنیا، فلیس فى غنى الدنیا
الراحه!
پینوشت: «بحارالانوار ج ۷۰ ص ۹۲»
* آراستن خود هنگام دیدار با افرادمردى به خانه رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و درخواست دیدار نمود، هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله خواست از خانه خارج شود و به دیدار آن مرد برود، جلو آینه یا ظرف بزرگى از آب داخل اتاق ایستاد و سر و صورت خود را مرتب کرد. عایشه از دیدن این کار تعجب کرد. پس از بازگشت آن حضرت پرسید: یا رسول الله! چرا هنگام رفتن در برابر ظرف آب ایستادى و موها و سر و صورت خود را مرتب کردى؟. فرمود: اى عایشه! خداوند دوست دارد، هنگامى که مسلمانى براى دیدار برادرش مى رود، خود را براى دیدار او بیاراید.
* آداب نشستنپیامبر اکرم صلى الله علیه و آله جاى خاصى براى نشستن در نظر نمى گرفت و سعى مى کرد در پایین مجلس بنشیند. دوست نداشت در هنگام نشست و برخاست کسى به احترام او برخیزد و در این رابطه فرمودند: کسى که دوست دارد دیگران به احترام وى از جا برخیزند، جایگاهش آتش است.
* احترام به دیگرانحضرت على علیه السلام فرمود: رسول اکرم صلى الله علیه و آله هرگز با احدى دست نداد که دست خود را از دست او جدا کند، تا این که طرف دست خود را جدا مى ساخت و احدى کارى به او نمى سپرد که آن را رها کند، تا زمانى که طرف از حاجت خود صرفنظر مى کرد؛ و با احدى به گفتگو نپرداخت که سکوت کند، تا وقتى که طرف ساکت مى شد، و بالاخره هرگز دیده نشد که آن حضرت پای مبارک را در برابر همنشینى دراز نماید.
* پیامبر (ص) مؤمن بیکار را دوست نداشتندابن عباس (ره) گفت: رسول خدا صلى الله علیه و آله چون به مردى مى نگریست و از دیدن او خوشوقت مى شد، مى پرسیدند: کارش چیست؟. اگر مى گفتند: بیکار است. مى فرمودند: از نظر من افتاد. عرض مى شد: یا رسول الله! چرا بى ارزش گردید؟. مى فرمود: چون مؤمن بیکار بماند، ناچار با دین خود باید معیشت کند.
* این انصاف نیست!هنگامى که رسول خدا صلى الله علیه و آله هفت ساله بود، روزى از دایه اش (حلیمه سعدیه) پرسید: برادرانم کجا هستند؟ (برادران رضاعی). حلیمه جواب داد: فرزند عزیز! آنان گوسفندانى را که خداوند به برکت وجود تو به ما مرحمت کرده، به چرا برده اند. پیامبر (ص) فرمود: مادر! درباره من به انصاف رفتار ننمودى. مادر پرسید: چرا؟. فرمود: آیا سزاوار است که من در سایه خیمه بمانم و شیر بنوشم، ولى برادرانم در بیابان، زیر آفتاب سوزان باشند؟.
* عملی که مرا محبوب خدا و خلق گرداند!سهل بن سعد ساعدى گفت: مردى به خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله رسید و گفت: اى رسول خدا! مرا به عملى راهنمایى فرماى که وقتى آن عمل را انجام دهم، محبوب خدا و خلق گردم. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: به دنیا بى رغبت باش تا خداوند تو را دوست بدارد و به آنچه از دنیا در اختیار مردم است، چشم پوش و بى اعتنا باش تا مردم تو را دوست داشته باشند.
* تمام رُخ در برابر دیگران قرار می گرفتپیامبر اکرم (ص) وقتى به کسى رو مى کرد، نیم رُخ برنمى گشت و با تمام بدن به طرف او روبرو مى شد. به کسى جفا نمى کرد و عذر طرف را زود مى پذیرفت.
* ارزش دفاع کردن از آبروى برادر دینىابوالدرداء گوید: مردى در محضر رسول اکرم صلى الله علیه و آله آبروى کسى را دستخوش بدگویى قرار داد، دیگرى در مقام دفاع برآمد. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: هر کس از آبروى برادر دینى خود دفاع کند، حجاب و پرده اى از آتش براى او خواهد بود.
* کسى که در معامله غش و فریب به کار ببرد، از ما نیسترسول اکرم صلى الله علیه و آله از کنار مردى گذشت که گندم مى فروخت. از او پرسید: چگونه مى فروشى؟. او چگونگى فروش را به عرض رسانید. خداى تعالى وحى فرستاد که دست در گندم ببر. حضرت دست مبارکش را در گندم فرو برد. درون آن گندم را مرطوب و نمناک یافت. پس فرمود: کسى که در معامله غش و فریب به کار ببرد، از ما نیست.
* این کار و تلاش در راه خدا محاسبه می شودروزى پیامبر صلى الله علیه و آله با اصحاب خود نشسته بودند. پیامبر (ص) جوان نیرومندى را دیدند که اول صبح مشغول کار و تلاش مى باشد. بعضى از حاضران گفتند: این جوان، شایستۀ تمجید و ستایش بود، اگر نیروى جوانى خود را در راه خدا به کار مى انداخت؟. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: چنین نگویید، اگر این جوان کار مى کند تا نیازمندی هاى خود را تأمین کند و از دیگران بى نیاز گردد، در راه خدا گام برداشته و همچنین اگر به نفع پدر و مادر ناتوان و کودکان خردسالش کار کند و آنها را از مردم بى نیاز سازد، باز هم در راه خدا قدم برداشته است.
سلام کردن از مستحبات موکد در دین اسلام و پاسخ دادن به آن واجب است؛ از این رو در روایات ائمه علیهم السلام نیز نسبت به آن سفارش بسیار می شود.
امام صادق (ع) می فرمایند: «رسول خدا (ص) فرمودند: «سلام کردن مستحب است و رد (یعنى جواب) آن واجب است.»
و نیز رسول خدا (ص) فرموده اند: «هر که پیش از سلام کردن آغاز به سخن کند پاسخش را نگوئید» و فرمودند: «پیش از سخن گفتن به سلام کردن آغاز گفتار کنید، و هر که پیش از سلام کردن آغاز سخن کرد، پاسخش ندهید.»
و همچنین از پیامبر ختمی مرتبت (ص) است که: «نزدیکترین مردم به خدا و رسولش کسى است که به سلام آغاز گفتار کند.»
حضرت صادق (ع) فرموده اند: «بخیل کسى است که از سلام کردن بخل کند.»
ابن قداح گوید: حضرت صادق (ع) فرمودند: «هر گاه یکى از شماها سلام کند باید بلند سلام کند و نگوید: من سلام کردم و جواب مرا ندادند، زیرا شاید سلام کرده و آنها نشنیدهاند، چون یکى از شماها جواب سلام گوید: باید بلند جواب دهد و مسلمانى نگوید: که من سلام کردم و به من جواب ندادند؛» سپس فرمودند: «على علیه السلام همیشه می فرمود: «خشم نکنید و کسى را هم به خشم نیاورید، سلام را آشکار گوئید و گفتارتان را خوش کنید، در شب نماز بخوانید آنگاهى که مردم در خوابند (مقصود نماز شب است) تا به سلامتى به بهشت روید، سپس این گفتار خداى عز و جل را براى مردم خواند: «السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ» (سوره حشر، آیه ۲۳) (یعنى خدائى که سالم از هر گونه عیب و نقصى است و امان دهنده و نگهبان است، و منظور امام (ع) از استشهاد به این آیه این است که سلام یکى از نام هاى خدا است).
حضرت صادق (ع) همچنین فرموده اند: «سه کس هستند که گرچه یک نفر باشند ولى درباره آنها به صیغه جمع (مانند صیغه شما در فارسى) جواب داده شود یکى در جایى که کسى عطسه زند که به او گفته شود: «یرحمکم اللَّه» (یعنى خدا به شما رحمت فرستد که در اینجا) اگر چه کسى دیگر با او نباشد (به صیغه جمع گفته شود) و دیگر مردى که به مرد دیگرى سلام کند که می گوید: «السلام علیکم» (یعنى درود بر شما) و دیگر مردى که براى مرد دیگرى دعا کند که می گوید: «عافاکم اللَّه» (یعنى خداوند شما را عافیت بخشد) که اگر چه یکى است ولى دیگرى با او هست (مقصود از آن دیگر فرشتههاى نویسنده و نگهبانان و دیگر از ایشان که با انسان هستند، است چنانچه فیض و مجلسى رحمهما اللَّه فرموده‌اند).
و نیز حضرت صادق (ع) فرمودند: «از فروتنى و تواضع این است که به هر که برخورد کردى، سلام کنى.»
علاوه بر این، حضرت باقر (ع) می فرمایند: «امیرالمؤمنین (ع) به مردمى گذر کرد و بر آنها سلام کرد آنها در جواب گفتند: «علیک السلام و رحمه اللَّه و برکاته و مغفرته و رضوانه» پس امیرالمؤمنین (ع) بدان ها فرمودند: «درباره ما از آنچه فرشتگان به پدرمان ابراهیم (ع) گفتند نگذرید، آنها گفتند: «رحمه اللَّه و برکاته علیکم أهل البیت»
حضرت صادق (ع) فرمودند: «کوچک بر بزرگ سلام کند، و رهگذر بر نشسته، و گروه اندک بر گروه بسیار سلام کنند.»
دهم ربیع الاول مصادف با سالروز ازدواج رسول خدا حضرت محمدبن عبدالله(ص) و حضرت خدیجه(س) است. درست ۲۵ بهار از عمر گرانبها و پربرکت پیامبر می‌گذشت که با بانوی چهل ساله‌ای به نام «خدیجه» که برترین بانوی روزگار خویش بود، پیمان زندگی مشترک را امضاء کرد و فصل جدیدی در زندگی‌اش آغاز شد.
در این مقاله با مروری کوتاه به جریان ازدواج آن دو بزرگوار که “پدر و مادر امت اسلامی” هستند سعی می‌کنیم بیشتر به ویژگی‌های این پیوند مقدس اشاره کنیم که می‌تواند برای جوانان جامعه امروز در انتخاب درست همسفران و همسران خود و ملاک قراردادن آنچه که زندگی را لذت بخش و سعادتمند قرار می‌دهد کمک و راهنمایی کند.
نگاهی به پیوند محمد امین و خدیجه کبری
ازدواج پیامبر با «خدیجه» شباهتی به ازدواج‌های شناخته شده نداشت، بلکه در نوع خود بی نظیر و دارای ویژگی‌هایی بود، چراکه این پیوند مبارک و مقدس نه ثمره زودگذر و دوستی بی پایه و اساس بود و نه برخاسته از انگیزه‌های مادی یا دیگر امور و اغراض و اهداف رایج که در ازدواج چهره‌های مشهور و سرشناس دنیا وجود دارد. و نیز هدف‌های سیاسی نیز در امضاء و تشکیل این زندگی مشترک و ساختار آن، نقشی نداشت.
همه چیز از آن سفر اقتصادی شروع شد که حضرت محمد(ص) همسفر کاروان تجاری خدیجه(س) شد هرچند فاصله زیادی میان سطح زندگی پیامبر و ثروتمندترین بانوی عرب بود، اما آن بانوی خردمند شنیده بود و خوب می‌دانست که آینده درخشان و بسیار امیدبخشی در انتظار پیامبر است. بر این اساس بود که بانوی پرشرافت حجاز، برنامه پیوند با پیامبر را تهیه کرد و خود با قداست و هوشمندی ویژه‌اش سخن را در مورد آن مطلب با پیامبر آغاز کرد و از آن حضرت تقاضا نمود که گام به پیش نهد و از راه پدرش «خویلد» یا عمویش از او خواستگاری نماید، اما پیامبر با وجود پیشگامی بهترین و ثروتمندترین بانوی جهان عرب برای پیوند با او، بهتر می‌دید که با بانویی که از نظر اقتصادی و مادی با او هماهنگ باشد زندگی مشترک را آغاز کند و به همین دلیل هم از «خدیجه» پوزش خواست و به او پاسخ مثبت نداد.
اما از آنجایی که «خدیجه» بانویی خردمند، دوراندیش، آگاه و بافضیلت بود در برابر دلیل پاسخ منفی پیامبر به ازدواج با او گفت: «آیا کسی که تصمیم گرفته است خویشتن را به پیامبر ببخشد و جان ناقابل را فدای او کند، برای او مشکل است که ثروت و دارایی خویش را نیز بر او ببخشد و هر آنچه دارد همه را نثار قدم دوست کند؟»
و با این دیدگاه بود که از پیامبر تقاضا نمود تا عموهای خویش را به خانه پدرش “خویلد” گسیل دارد و بطور رسمی از او خواستگاری کند.
عموهای پیامبر پس از شنیدن این خبر شادی بخش که در نوع خود بی نظیر بود، شگفت زده شدند و عمه‌های آن حضرت نیز با شنیدن خبر این پیشنهاد از سوی بانوی حجاز، در بهت و حیرت فرورفتند، چرا که براستی هم، رخداد شگرفی بود!! آنها به اقامتگاه بانوی حجاز شتافتند و او را از پدرش «خویلد» یا عمویش، برای پیامبر خواستگاری کردند. وقتی موضوع مهریه پیش آمد که باید مهریه‌ای درخور مقام و موقعیت بانوی بزرگ حجاز از سوی پیامبر تقدیم گردد. در این لحظات بود که دگرباره بانوی حجاز به کار جالب و شگرفی دست زد و با هدیه نمودن چهار هزار دینار به پیامبر، از آن گرانمایه جهان هستی تقاضا کرد که آن را به عنوان مهریه به پدرش «خویلد» بپردازد، گرچه در یک روایت آمده است که جناب «ابوطالب» مهریه را با سرفرازی و شادمانی از اموال خویش تقدیم داشت و پیمان زندگی مشترک به امضاء رسید.
این پیوند مبارک به بهترین صورت تحقق پذیرفت و پیامبر به تقاضای «خدیجه» به اقامتگاه او گام نهاد. از آن لحظات بیادماندنی بود که دیگر «خدیجه» همواره احساس می‌نمود که نیکبختی در کامل‌ترین شکل ممکن به او روی آورده و خورشید خوشبختی‌اش طلوع نموده است، چرا که او به بزرگترین آرزوی خویش یعنی ازدواج با پیامبر رسیده بود.
بانوی بزرگ حجاز در این زندگی مشترک پسرانی بدنیا آورد که همگی آنان در کودکی از دنیا رفتند و دخترانی به نام‌های «زینب» و «ام کلثوم» و «رقیه» و «فاطمه» به او و پیامبر ارزانی شد که کوچکترین، اما برترین و پرشکوه‌ترین آنان فاطمه (س) بود.
جوانمرد مکّه دارای ویژگی‌های خاصّی بود که توجّه خدیجه را به خود جلب نمود، دارای تقوی، معنویت، پاکدامنی، عفت، امانت داری، حسن خلق، راستگویی و صداقت بود که باعث علاقمندی خدیجه شد. وجود این همه فضایل و مکارم اخلاقی و رفتاری در پیامبر(ص) بود که ثروتمندترین زن قریش آمادگی خود را برای ازدواج با ایشان اعلام کرد. علّت پیش قدم شدن حضرت خدیجه در ازدواج با پیامبر، وجود آن همه فضیلت اخلاقی، کرامت، شرافت، اصالت خانوادگی و…… در وجود مقدس پیامبر بود.
خدیجه زنی با فضلیت و دارای کمالات علمی و معنوی بود و در اثر معاشرت با پسر عمویش که عالمی دانا و دانشمند بود و به رسالت پیامبر خدا در آینده ایمان داشت، می‌دانست که رسول خدا به پیامبری خواهد رسید.
خدیجه از علمای دیگر یهود و نصاری نیز سخنانی در تأیید نبوت پیامبر شنیده بود و از همه مهم‌تر در سفر بازرگانی آن حضرت به سرزمین شام از طریق غلامش «میسره» که همراه کاروان بود، اطلاعات زیادی از کرامات و معجزات آن بزرگوار شنیده و بر عشق و ایمانش افزوده بود. لذا با ورقه بن نوفل راز دل گشود و خواهان وصلت با پیامبر شد.
همه اینها حاکی از ایمان خدیجه به رسالت پیامبر بود که سال‌ها قبل از بعثت آن حضرت اتفاق افتاده، لذا پس از مبعوث شدن به رسالت الهی نخستین شخصی که به وی ایمان آورد خدیجه بود.
خدیجه از نظر ایمان و عقیده به جایی رسیده بود که پیامبر و ملائکه او را دوست داشتند و بر ایمان او مباهات می‌کردند و او را افضل زنان پیامبر و جزء برترین زنان عالم و جهان معرفی می‌نمودند!
خدیجه زنی است که پیامبر خدا در حق او می‌گوید: ای خدیجه! خداوند متعال هر روز به وجود تو چندین بار به ملائکه‌اش مباهات می‌کند.
آری! خدیجه زنی بود که در اثر ایمان و فداکاری به جایی رسید که خداوند به او سلام رساند. او نه تنها این همه ناملایمات را تحمل کرد، بلکه تمام تلخی‌های سیاسی و اجتماعی آن روز را که قلب نازنین پیامبر خدا (ص) را مجروح می‌ساخت ترمیم نمود، و وی را در ادامه سیر الهی‌اش یاری داد، و مایه آرامش شوهر گشت!
مقام اولین بانوی مسلمان در قرآن
حضرت خدیجه نخستین ام‌المؤمنین است که در قرآن مجید مورد توجه بوده و به طور شخصی نیز در سوره «ضحی» آیه هشتم به نام و اوصاف او اشاره گردیده است. حضرت خدیجه پس از ازدواج با پیامبر همه اموالش را قبل از اسلام و بعد از آن در اختیار پیامبر گذاشت تا آن حضرت هرگونه که خواست آن اموال را در راه خدا به مصرف برساند.
ویژگی‌ها و پیام‌های ازدواج پیامبر و خدیجه
۱- اولین پیام این ازدواج این است کسانی که به خاطر ثروت و مال و منال دنیوی با فردی ازدواج می‌کنند، با معیارهای اسلامی فاصله دارند، پس در ازدواج‌ها باید هماهنگی از نظر اقتصادی رعایت شود، همچنانکه پیامبر به این مساله توجه داشتند.
۲- شناخت و آگاهی: پیامبر اسلام(ص) و خدیجه (س) با آگاهی و شناخت کامل از اخلاق، رفتار و خانواده همدیگر، ازدواج کردند، آنان، رشد یافته، بزرگ منش، خردمند، بصیر و مستقل در اندیشه و عمل بودند و با متانت، وقار و درایت تصمیم سنجیده‌ای گرفتند. چیزی که امروزه کمتر در ازدواج‌ها به آن توجه می‌شود، رشد جسمانی، عقلانی و عاطفی جوانان را در نظر نمی‌گیرند و بدون داشتن این معیارها اقدام به تشکیل خانواده می‌کنند که آسیب‌های زیادی را متوجه زندگی مشترک می‌کند.
۳- مشورت: پیامبر در این باره با عموی خود، ابوطالب مشورت کردند و او را واسطه قرار دادند، خدیجه نیز با عموی خود، ورقه بن نوفل، صحبت کردند آنان در مراسمی و با حضور بزرگان دو خانواده عقد ازدواج خود را برگزار کردند.
جوانان امروز تا چه اندازه در انتخاب و گزینش همسران، با والدین و افراد آگاه و دلسوز مشورت می‌کنند؟ از تجارب دیگران چه میزان بهره می‌برند؟ آیا با یک نگاه و علاقه سطحی و یا داشتن شناخت چند روزه، برای انتخاب کافی است.
۴- تجملات و ریخت و پاش‌های افراطی: یکی از بزرگترین موانع و مشکلات جوانان برای ازدواج، تجملات و چشم و هم چشمی‌ها، توقعات و انتظارات بی حد و اندازه اطرافیان است، در حالی‌که سادگی و بی آلایشی در ازدواج اسلامی توصیه شده است.
۵- مهریه‌های سنگین: حضرت خدیجه(س) مهریه ازدواجش را از مال خودش قرار داد و ضامن مهر خود شد. عدّه‌ای به این امر اعتراض کردند، ابوطالب(ع) جواب داد: «اگر شوهران دیگر مانند فرزند برادر من باشند، زنان به گران‌ترین قیمت‌ها و بیشترین مهریه آنان را طلب خواهند کرد و اگر مانند شما باشند مهر گران از ایشان طلب خواهند نمود»
حال مقایسه کنید مهریه این ازدواج را با مهریه‌های سنگین و غیر معقول امروز که اغلب مردان توان پرداخت آن را ندارند و قرار دادن چنین مهریه‌هایی که خارج از توان اقتصادی مردان است عقد را دچار مشکل می‌کند.
۶- زندگی بعد از ازدواج: بعد از ازدواج نیز، زندگی مشترک پیامبر و خدیجه (س)، الگوی کاملی از زندگی زناشویی برای مردان و زنان مسلمان است، با یک زندگی درخشان و اخلاق و رفتار خیره کننده، همه را بهت زده کردند. خدیجه در برابر فرستاده خداوند همواره فروتن و خاضع بود خود را کنیز خدمتگزار و یا همراه و همدم پیامبر می‌دانست از هیچ کوششی در خدمت رسانی به رسول خدا دریغ نمیکرد. تمام اموال و دارایی خود را با افتخار، در راه گسترش ندای توحید، در اختیار همسرش قرار داد، او به حق می‌دانست که خوب شوهر داری کردن، جهاد در راه خداوند است و سراسر زندگی مشترکش را اینگونه سپری کرد.
دختران و زنان و نیز مردان جامعه اسلامی باید در راه کسب نجابت، پاکی و درایت، شهامت و شجاعت و وقار و متانت، خردمندی و نواندیشی، صداقت و راستگویی، سخاوت و کرامت، امانت داری و خدمتگزاری، زندگی این زوج نمونه تاریخ را الگوی عملی خود قرار دهند.
با توجه به این سخنان، می‌توان گفت: برای رسیدن به معیارهای صحیح ازدواج اسلامی باید جوانان در راه کسب تجربه و شناخت و آگاهی بیشتر، با افراد آگاه مشورت کنند و کتب مفیدی که در این زمینه نوشته شده است را بخوانند، بین ملاک‌های واقعی و غیر واقعی تمایز قائل شوند و خود را اسیر معیارهای خیالی و خود ساخته و خرافی نکنند. تجملّات و توقعات بیش از اندازه را کنار بگذارند و واقعیات را آنگونه که هست بپذیرند. مهریه‌های سنگین را قبول نکنند. به اخلاق و رفتارهای مطلوب و ارزشی بهای بیشتری بدهند و زندگی مشترک خود را بر پایه‌های صداقت، صمیمیت، احترام و محبت بنا گذاری کنند.
آری اغلب طلاق‌ها، برخی از جرم‌ها و رواج فحشا، اسراف، تأخیر ازدواج، نابسامانی روابط همسران همه و همه ناشی از فاصله گرفتن از الگوهای دینی است.
سالروز
آغاز ولایت و امامت و زعامت
آخرین سحاب رحمت و یگانه ذریه ذخیره دودمان آل
طاها،حضرت مهـدی مـوعـود(عج)بر منتظران و چشم
انتظــاران ظهــورش تبریک و
تهنیت باد.
نکوهش دنیا و زهد در دنیا از توصیه های موکد در آموزه های اسلام است و در این باره روایات متعددی از ائمه علیهم السلام صادر شده است.
امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: «کسى که به دنیا زاهد و بى رغبت باشد، خدا حکمت را در قلبش بر جا دارد و زبانش را به آن گویا سازد، و او را به عیب هاى دنیا و درد و دوایش بینا گرداند، و او را از دنیا سالم بیرون کند و به بهشت دارالسلام در آورد.»
ایشان همچنین می فرمایند: «همه خیر در خانه اى نهاده شده و کلیدش را زهد و بىرغبتى به دنیا قرار داده اند.»
امیر المؤمنین امام علی (ع) فرموده اند: «اخلاقى که بیشتر انسان را کمک به دین می کند، زهد نسبت به دنیا است.»
مردى از على بن الحسین علیهما السلام درباره زهد پرسید، فرمودند: «زهد ده چیز است، (و درجاتى دارد) بالاترین درجه زهد پست ترین درجه ورع و بالاترین درجه ورع پست ترین درجه یقین و بالاترین درجه یقین پستترین درجه رضاست، همانا تمام زهد در یک آیه از کتاب خداى عز و جل است: «تا بر آنچه از دست شما رفته افسوس نخورید و به آنچه به شما رسیده شادى نکنید، ۲۳ سوره ۵۷».
و از حضرت صادق (ع) است که: «هر دلى که شکى یا شرکى داشته باشد، ساقط و بى ارزش است و آنها (پیغمبر و اولیاء خدا) زهد نسبت به دنیا را خواستند تا دلشان براى آخرت فارغ باشد (زیرا محبت دنیا و آخرت در یک دل جمع نشود).»
امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند: «علامت مشتاق به ثواب آخرت بى رغبتى نسبت به شکوفه (خرم و بى ثبات) دنیاى نقد است، همانا بى رغبتى زاهد نسبت به دنیا، از آنچه خداى عز و جل برایش از دنیا قسمت کرده کاهش ندهد، اگر چه زهد کند، و حرص شخص حریص بر شکوفه دنیاى نقد، برایش افزونى نیاورد، اگر چه حرص زند، پس مغبون کسى است که از بهره آخرت خود محروم ماند.»
همچنین، از على بن الحسین علیهما السلام پرسیدند، کدام عمل نزد خداى عز و جل بهتر است؟ فرمودند: «هیچ عملى بعد از معرفت خداى عز و جل و رسولش (ص) بهتر از بغض دنیا نیست، و براى آن شعبههاى بسیاری است و براى گناهان (نافرمانی هاى خدا) شعبههاى بسیاری است: نخستین نافرمانى که خدا را نمودند تکبر بود و آن نافرمانى شیطان بود، زمانى که سرپیچى و گردنفرازى کرد و از کافران گشت.
و دیگر حرص است که نافرمانى آدم و حوا بود، زمانى که خداى عز و جل بآنها فرمود: «از هر چه خواهید بخورید ولى به این درخت نزدیک مشوید که از ستمکاران باشید، ۲۵- سوره ۲» پس آدم و حوا چیزى را گرفتند که بدان احتیاج نداشتند، و این خصلت تا روز قیامت در ذریه آنها رخنه کرد، از این رو و بیشتر آنچه را آدمیزاد می طلبد بدان احتیاج ندارد.
و دیگر حسد است که نافرمانى پسر آدم (قابیل) بود، زمانى که به برادرش (هابیل) حسد برد و او را کشت، و از این نافرمانی ها دوستى زنان و دوستى دنیا و دوستى ریاست و دوستى استراحت و دوستى سخن گفتن و دوستى سرورى و ثروت منشعب گشت، و اینها هفت خصلت است که همگى در دوستى دنیا گرد آمدهاند، از این رو پیغمبران و دانشمندان بعد از شناختن این مطلب گفتند: دوستى دنیا سر هر خطا و گناه است و دنیا دو گونه است: دنیاى رساننده و دنیاى ملعون (یعنى دنیائى که انسان را به طاعت و قرب خدا می رساند به قدر کفاف است که آن ممدوح و پسندیده است و دنیائى که بیش از مقدار کفاف و زیادتر از احتیاج است که آن مایه لعنت و دورى از رحمت خدا است).»
رسول خدا (ص) فرموده اند: «در دنیاجوئى زیان زدن به آخرت است و در آخرت جوئى زیان زدن به دنیا، شما به دنیا زیان زنید که آن به زیان رسانیدن سزاوارتر است.»
منبع: برگرفته از اصول کافی
یکی از سوالات مطرح در خصوص آخرت اینکه آیا بهشت و جهنم, طبقه بندی دارد؟
از آیات متعدد قرآن استفاده مى شود که طبقات جهنم و ارکان آن متفاوت است. جهنم درهاى متعدد دارد شاید به این صورت باشد وقتى فردى از درى وارد جهنم شد دوباره در دیگرى باز مى شود وارد جهنم بدترى مى شود و همین طور.قرآن مى فرماید: و سیق الذین کفروا الى جهنم زمرا حتى اذا جائوها فتحت ابوابها.(۱) کسانى که کفار شدند وگروه گروه به جهنم رانده مى شوند وقتى به دوزخ مى رسند درهاى آن گشوده مى شود.
ان المنافقین فى الدرک الاسفل من النار و لن تجدلهم نصیرا. (۲) منافقان درپایین ترین مرحله دوزخ قرار دارند و هرگز یاورى براى آنها نخواهى یافت.در آیه “و انّ جهنم لموعدهم اجمعین لما سبعه ابواب لکلّ باب منهم جزء مقسوم.(۳) جهنم میعادگاه همه آنها است هفت در دارد و برای هر درى گروه معینى از آنها تقسیم شده اند.
در حدیثى از على(ع) آمده است که فرمود: «آیا م ىدانید درهاى دوزخ چگونه است. سپس امام یک دست خود را بر روى دیگر گذارد و آن را گشود (اشاره به این که آنها طبقاتى روى هم دیگر قرار دارند).(۴)
در حدیث دیگرى از همان حضرت نقل شده است که بعد ازتفسیر درهاى هفتگانه دوزخ به طبقاتى که بعضى بالاى بعض دیگر قرار دارند نامهاى اینطبقت را چنین مى شمرد: از همه پایینتر، جهنم و بالاى آن لظى و بالاى آن حطمه و فوقآن سقر و بالاى آن جحیم و فوق آن سعیر و فوق آن هاویه است.(۵)
طبقات جهنم یکى از دیگر دردناکتر و گروه هایى که وارد آنها مى شوند یکى از دیگرى گنه کارترند واعمالى که آنها انجام مى داده اند یکى از دیگرى بدتر است.
۱- زمر (۳۹) آیه ۷۱٫
۲- نساء (۴) ،یه ۱۴۵٫
۳- حجر (۱۵) آیه ۴۳ و ۴۴٫
۴- پیام قرآن، ج ۶، ص ۴۱۷، به نقل از در المنثور، ج ۴، ص ۹۹٫
۵- همان، به نقل ازنور الثقلین، ج ۳، ص ۱۹، حدیث
امام جعفر صادق علیه‌السلام: پنج چیز است که هر کس یکى از آنها را نداشته باشد، همواره در زندگى‌اش کمبود دارد و عقلش زائل می‌شود و دل مشغول است: اول، تندرستى، دوم امنیت، سوم روزى فراوان، چهارم همراهِ همرأى.
راوى پرسید: همراهِ همرأى کیست؟ امام فرمودند: همسر و فرزند وهمنشین خوب.
و پنجم که در برگیرنده همه اینهاست، رفاه و آسایش است.
امام صادق علیه السلام : خَمْسُ خِصالٍ مَنْ فَـقَـدَ واحِدَهً مِنْهُنَّ لَمْ یَزَلْ ناقِصَ العَیْشِ زائِلَالْعَقْلِ مَشْغولَ الْقَلْبِ، فَاَوَّلُّها: صِحَّهُ البَدَنِ وَ الثّانیَهُ: اَلاَْمْنُ وَ الثّالِثَهُ: اَلسَّعَهُ فِى الرِّزْقِ، وَ الرّابِعَهُ: اَلاَْنیسُ الْمُوافِقُ (قال الراوى:) قُلْتُ: و مَا الاَْنیسُ الْمُوافِقُ؟ قال: اَلزَّوجَهُالصّالِحَهُ، وَ الوَلَدُ الصّالِحُ، وَ الْخَلیطُ الصّالِحُ وَ الخامِسَهُ: وَ هِىَ تَجْمَعُ هذِه الْخِصالَ:الدَّعَهُ؛
ابو علقمه می گوید: پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله بعد از نماز صبح رو به ما کرد و فرمود: اصحاب من! دیشب عمویم حمزه و برادرم جعفر (طیار) را در خواب دیدم. به آن دو نزدیک شدم و گفتم: «کدام عمل را برتر یافتید؟»
پاسخ دادند: پدر و مادر ما فدایت، ما صلوات بر تو، تشنه را سیراب کردن و محبت علی بن ابی طالب علیه السلام را برترین اعمال یافتیم.
عَنْ أَبِی عَلْقَمَهَ قال: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الصُّبْحَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَینَا فَقَالَ: مَعَاشِرَ أَصْحَابِی رَأَیتُ الْبَارِحَهَ عَمِّی حَمْزَهَ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ أَخِی جَعْفَرَ بْنَ أَبِی طَالِبٍ… فَدَنَوْتُ مِنْهُمَا فَقُلْتُ: بِأَبِی أَنْتَُما أَی الاْءَعْمَالِ وَجَدْتُمَا أَفْضَلُ؟ قَالا: فَدَینَاک بالآبَاءِ وَالامُّهاتِ وَجَدْنَا أَفْضَلَ الاْءَعْمَالِ الصَّلاهَ عَلَیک وَ سَقْی الْمَالِ وَ حُبَّ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
در روایات، برای زیارت آدابی ذکر شده که برخی از آنها مخصوص موارد خاصّی است، لیکن برخی از این آداب که تقریباً جنبه عمومی دارد و به نوعی، به همه اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه ارتباط پیدا می‌کند عبارتند از:
۱- ترک کلام بیهوده و لغو و مخاصمه و مجادله در راه.
۲- غسل کردن پیش از زیارت.
۳- اگر چند امام را زیارت می شود، برای زیارت هر امام یک غسل صورت پذیرد.
۴- خواندن دعای مأثور هنگام غسل کردن.
۵- طاهر بودن؛ به این معنی که انجام غسلی بر او واجب نبوده و با وضو باشد.
۶- پوشیدن جامه‌های پاکیزه.
۷– پوشیدن جامه سفید.
۸– پوشیدن لباس نو.
۹– کوتاه برداشتن گام‌ها هنگام رفتن به زیارت و حرکت کردن به آرامی و با وقار.
۱۰- گفتن ذکر «اللَّهُ أَکْبَر»، «الْحَمْدُ للَّهِ»، «سُبحانَ اللَّهِ» و «لا الهَ الَّا اللَّهُ» هنگام رفتن به زیارت وصلوات فرستان بر پیامبر و آل او.
۱۱- خواندن اذن دخول قبل از ورود به حرم مطهّر.
۱۲- تلاش جهت تحصیل رقّت قلب، سوزش دل و خضوع.
۱۳- سجده برای خداوند به منظور تشکر از این نعمت الهی.
۱۴- مقدّم داشتن پای راست هنگام ورود و پای چپ هنگام خروج.
۱۵- ایستادن هنگام زیارت، اگر فرد عذری ندارد.
۱۶- سر به زیر انداختن و توجه نکردن به بالا و طرف راست و چپ.
۱۷- خواندن زیارت‌های مأثوره و ترک زیارت‌های غیر مأثوره.
۱۸- خواندن نماز زیارت که حداقل دو رکعت است.
۱۹- خواندن دعاهای وارده، بعد از نماز و زیارت.
۲۰- خواندن مقداری از قرآن و هدیه کردن ثواب آن به روح مقدس صاحب آن مرقد شریف.
۲۱- مقدّم کردن نماز واجب بر نماز زیارت. اگر مشغول زیارت بود و «قَدْ قامَتِ الصَّلاه» را شنید، زیارت را ترک و در نماز جماعت شرکت کند.
۲۲- زیارت کردن به نیابت پدر و مادر و دوستان و نزدیکان و برای آنها طلب مغفرت نمودن.
۲۳- ترک سخنان ناشایست و کلمات لغو و بیهوده وصحبت‌های دنیایی که در هر جا مذموم و مانع رزق و سبب قساوت قلب است، به ویژه در بقاع مقدس.
۲۴- بلند نکردن آواز و صدای خود در آن مشاهد شریفه، برای هر علتی که باشد.
۲۵- وداع باصاحب آن مرقد شریف هنگام رفتن از آن شهر.
۲۶- قصد بازگشت به آن مکان مقدس هنگام وداع.
۲۷- بهتر شدن حال و کردار و گفتار، نسبت به پیش از زیارت.
۲۸- انفاق و احسان بر فقیران و مجاوران آن بقعه.
در زیارت امام حسین (ع)، موارد دیگری نیز بر این آداب افزوده شده که قابل توجه و دقت است از جمله:
۲۹- عطر نزدن و سرمه نکشیدن؛ «وَلاتَدَّهِنْ وَ لاتَکتَحِل حتّی تَأتِیَ الفُرات».
۳۰- حرکت به سوی حرم با آرامش و متانت؛ «وَیَلْزَمُکَ التَّوقیرُ لِأَخْذ ما لَیْسَ لَکَ».
۳۱- دیده از محرمات پوشاندن؛ «وَیَلْزَمُکَ انْ تَغُضَّ بَصَرَکَ».
۳۲- پرهیز از خصومت و نزاع و سوگند زیاد.
۳۳- کم سخن گفتن جز به خیر.
۳۴- پرهیز از شوخی و مزاح؛ «وَاقِلّ مِنَ الکَلامِ وَالمِزاح».
۳۵- مصاحبت نیکو با همسفران؛ «یَلْزَمُکَ حُسْنَ الصَّحابَهِ لِمَنْ یَصحَبُکَ».
۳۶- زیاد ذکر خدای گفتن؛ «وَأَکْثِر مِنَ اللَّهِ تَعالی».
۳۷- پا برهنه و همچون بندگان حرکت نمودن؛ «وَامْشِ حافیاً وَامْشِ مَشْیَ العَبد الذَّلیل».
۱- کلینی، فروع کافی، ج ۶، ۳۲۱-۳۲۲.
۲- ابن قولویه،کالمل الزیارات: باب ۴۸-۴۹، ۷۹.
۳- قاضی‌عسکر، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات: ۱۵۲-۱۵۷.
پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و اله فرمودند: خداوند در روز قیامت عذاب را از سه گروه بر می‌دارد:
کسی که به قضای الهی راضی باشد.
آن که خیر خواه مسلمانان باشد.
و کسی که مردم را به خیر و صلاح راه نماید.
ثلاثه رفع الله عنهم العذاب یوم القیامه: الراضی بقضاء الله و الناصح للمسلمین و الدال علی الخیر.
پینوشت: «مستدرک الوسائل،جلد ۱۲، صفحه ۴۳۱»
ماه صفر دومین ماه قمری است که برای آغاز آن اعمالی ذکر شده از جمله نماز، روزه و خواندن قرآن. در نامگذاری این ماه دو جهت ذکر شده است، یکی اینکه از “صُفْرَه(زردی)” گرفته شده؛ زیرا زمان انتخاب نام، مقارن فصل پاییز و زردی برگ درختان بوده است.
دلیل دیگر اینکه از “صِفْر(خالی)” گرفته شده، زیرا مردم پس از پایان ماههای حرام، روانه جنگ می‌شدند و شهرها خالی می‌شد.
ماه صفر دومین ماه قمری پس از محرم است. در دوران جاهلیت آن را ناجز می‌نامیدند. صفر از ریشه «صفر» به معنی تهی و خالی است. دلیل نامگذاری آن این است که چون این ماه پس از ماه محرم است و مردم دوران جاهلیت در ماه محرم – به دلیل اینکه از ماههای حرام بود- از جنگ دست می‌کشیدند، با فرارسیدن ماه صفر به جنگ روی می‌آوردند و خانه‌ها خالی می‌ماند؛ از این رو به آن صفر گفته‌اند.
حوادث تاریخی فراوانی در ماه صفر رخ داده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
اول صفر: وارد کردن سر مطهر امام حسین علیه السلام به شام، ورود اهل بیت علیهم السلام به شام، شهادت زید بن علی بن الحسین علیهم السلام (به روایتی)، آغاز جنگ صفین (بنا بر روایتی)
دوم صفر: مجلس یزید لعنت‌الله علیه بنا بر نقلی، شهادت زید بن علی بن الحسین علیهم السلام ( به روایت دیگر)
سوم صفر: ولادت حضرت امام محمد باقر علیه السلام ۵۷ هجری قمری به روایتی.
چهارم صفر: وفات آیت‌الله محمد علی شاه آبادی (۱۳۶۹ هجری)
پنجم صفر: شهادت حضرت رقیه سلام الله علیها و لعنه‌الله علی قاتلی‌ها، ۶۱ هجری.
ششم صفر: صدور توقیع امام عصر ارواحنا لتراب مقدمه الفداء به حسین بن روح.
هفتم
صفر: ولادت امام موسی کاظم علیه السلام ۱۲۸ هجری، شهادت امام
حسن مجتبی علیه السلام بنابر نقل بحار، وفات آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی ۱۴۱۱
قمری.
روز اول ماه: خواندن نماز اول ماه که آن دو رکعت است، در رکعت اول بعد از
«حمد» سی مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دوم بعد از «حمد» سی مرتبه سوره «قدر»
بخواند و بعد از نماز صدقه ای در راه خدا بدهد،هر کس چنین کند، سلامت خود را در آن
ماه از خداوند متعال گرفته است.
هشتم صفر: وفات حضرت سلمان فارسی (سلمان محمّدی ) رضی‌الله عنه ۳۵ هجری قمری
نهم صفر: شهادت عمار یاسر رضی‌الله عنه در جنگ صفین ۳۷ هجری، شروع جنگ نهروان ۳۸ هجری قمری.
دوازدهم صفر: وفات هارون برادر حضرت موسی علیهماالسلام.
سیزدهم صفر: اختیار حکمین در صفین و حیله عمروعاص.
چهاردهم صفر: شهادت محمدبن ابوبکر به دست عمروعاص (بنابر روایتی)
شانزدهم صفر: شهادت آیت‌الله سید حسن اصفهانی فرزند آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی ۱۳۴۹ قمری.
هجدهم
صفر: شهادت اویس قرنی در جنگ صفین ۳۷ هجری قمری.
اربعین
بیستم صفر: اربعین حسینی.
بیست و دوم صفر: صدور توقیع شریف امام عصر ارواحنا لتراب مقدمه الفداء برای مرحوم شیخ مفید اعلی الله مقامه ۴۲۰ قمری.
بیست و سوم صفر: پی کردن ناقه حضرت صالح نبی علیه السلام توسط قومش – گرفتار شدن حضرت یونس علیه السلام در شکم ماهی.
بیست و چهارم صفر: شدّت یافتن بیماری حضرت رسول اعظم صلی الله علیه و آله و سلّم.
بیست و پنجم صفر: شانه گوسفند و دوات طلبیدن پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلّم برای نوشتن وصیّت نامه و منع عمر (لعنه الله علیه) از این کار.
بیست و ششم صفر: دستور پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم به لشکر اسامه جهت آماده شدن در جنگ با رومیان( بنابر نقل واقدی ۱۱ هجری)، سالروز انقراض حکومت امویان.
بیست و هشتم صفر: رحلت جانسوز رحمت للعالمین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در روز دوشنبه ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری قمری – شهادت مظلومانه سبط اکبر امام مجتبی علیه السلام ۵۰ قمری.
سی‌ام و بیست و نهم صفر: شهادت امام رضا علیه السلام ۲۰۳ هجری قمری
در زمان دیدن هلال خواندن دعای هلال وارد شده است و أقلش آن است که سه مرتبه بگوید اللّهُ اَکْبَر و سه مرتبه لا إلهَ الَّا الْلّه و سپس بگوید: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی أذْهَبَ شَهْرَ کَذا وَ جاءَ به شهرِ کَذا.
بهترین دعای زمان رؤیت هلال دعای ۴۳ «صحیفه سجادیه» است.
خواندن هفت مرتبه سوره «حمد».
از أموری که بر آن تأکید شده، سه روز روزه گرفتن در هر ماه است. مرحوم «علامه مجلسی» در «زادالمعاد» می‌گوید: مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.
شب اول ماه: دو رکعت نماز بجا آورد، به این نحو که: در هر رکعت پس از سوره «حمد» سوره «انعام» را بخواند سپس از خداوند متعال بخواهد که او را از هر ترسی و هر دردی ایمن گرداند.
روز اول ماه: خواندن نماز اول ماه که آن دو رکعت است، در رکعت اول بعد از «حمد» سی مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دوم بعد از «حمد» سی مرتبه سوره «قدر» بخواند و بعد از نماز صدقه ای در راه خدا بدهد،هر کس چنین کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.
هر یک از روزهای سال، روز خداست و انسان می‌تواند در آن روز برای موفقیت خویش، تلاش کند و برای نزدیکی به خدای سبحان و فراهم آوری خرسندی وی، عبادت کند، تصدّق نماید و خدمت به مردم کند.
در این جا، متن گفتار محدث بزرگ حضرت آیت الله شیخ عباس قمی پیرامون اعمال ماه صفر را از وقایع الایّام بیان می‌کنیم:
بدان که این ماه (صفر) معروف به نحوست است و شاید سبب آن، واقع شدن وفات رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله است در آن، هم چنان که نحوست دوشنبه به این سبب است. و یا به جهت آن است که این ماه، بعد از سه ماه حرام (ذی قعده، ذی حجّه و محرم الحرام) واقع شده که در آن سه ماه، حرب و قتال نبوده و در این ماه، شروع به قتال می‌نمودند و خانه و منازل از اهلش خالی می‌شد. و این هم یک سبب است در وجه تسمیه آن، به صفر.
به هر حال، از برای رفع نحوست، هیچ چیز بهتر از تصدقات و ادعیه و استعاذات وارده نیست. و اگر کسی خواهد محفوظ بماند از بلاهای نازله در این ماه، در هر روز ده مرتبه بخواند این دعایی را که «محدث فیض» روح الله روحه، در «خلاصه الاذکار» ذکر فرمود:
یا شدید القوی، و یا شدید المحال، یا عزیز، یا عزیز، ذلّت بعظمتک جمیع خلقک، فاکفنی شَرّ خلقک، یا محسن، یا مجمل، یا منعم، یا مفضل، یا لا اِله الّا اءنت، سبحانک إ نّی کنتُ مِن الظّالمین، فاستجبناله و نجّیناهُ من الغمّ، و کذلک ننجیِ المؤ منین، و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطّیبین الطّاهرین.
سیّد، در «اقبال» دعایی برای هلال این ماه روایت کرده است.
شیعیان إثنی عشری و محبان اهل بیت علیهم السّلام، ماه صفر را از ایام سوگواری سال می‌دانند. زیرا در ابتدای این ماه خانواده امام حسین علیه السّلام و بازماندگان واقعه کربلا را به صورت اسیری وارد شام نمودند و آنان را در فشار روحی و روانی و مورد تحقیر و توهین قرار دادند، به طوری که یکی از فرزندان خردسال امام حسین علیه السّلام، به نام رقیه (س)، بر اثر این سختی‌های طاقت فرسا، در دمشق به لقاءاللّه پیوست. هم چنین، بیستم این ماه، اربعین شهادت امام حسین علیه السّلام و یارانش در کربلا است.
بنا به روایت علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت، در ۲۸ صفر، رحلت جانگداز رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و شهادت سبط پیامبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام و در آخر این ماه، شهادت ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا علیه السّلام واقع شده است. بدین جهت، شیعیان این ماه را همانند ماه محرم، به سوگواری می‌پردازند. در بسیاری از مراسم‌ها و محافل مذهبی، دو ماه محرم و صفر را پشت سر هم گرامی می‌دارند و در آنها به عزاداری مشغول می‌باشند.
ولیکن، اکثر مورخان اهل سنت، رحلت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را در ماه ربیع الاول می‌دانند. بدین جهت برای این ماه برنامه ویژه ای ندارند.
یکی از ختم‌هایی که بسیار مورد توجه واقع شده و برآن تأکید شده وامروز می‌توانید آن را شروع کنید ختم واقعه می‌باشد.
روز اول یک سوره واقعه، روز دوم دو سوره واقعه، روز سوم سه سوره واقعه تا روز چهاردهم به همین ترتیب به شماره روزها سوره واقعه خوانده می‌شود یعنی روز چهادهم ۱۴ سوره واقعه خوانده می‌شود این سوره‌ها را می‌توان در طول روز وبه مرور زمان خواند.
در روایتی از معصوم (علیه السلام) آمده است چون اول ماه قمری با روز دوشنبه مصادف گردید ختم سوره واقعه را به روشی که بیان شد،انجام دهید.
خواندن این سوره دارای فضایل وبرکات زیادیست ازجمله:
۱- از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) نقل شده که هرکه سوره واقعه بخواند در هر شب به او پریشانی نمی‌رسد.
۲- از امام جعفر صادق(علیه السلام) نقل شده است که هرکه سوره واقعه بخواند در هر شب پیش از آنکه بخوابدملاقات کند خداوند را در حالتی که روی آن چون ماه باشد.
۳- از امام جعفر صادق(علیه السلام) نقل شده که هرکه مشتاق بهشت است سوره واقعه بخواند.
۴- خواندن این سوره موجب ازدیاد رزق می‌گردد.
هدایه الانام الی وقایع الایام، محدث قمی، ص ۶۳؛
مفاتیح الجنان، ص ۵۳۲
کتاب روزشمار تاریخ اسلام “ماه صفر”، تالیف سید تقی واردی
خوشبختی واژه ای است ژرف و پُردامنه که هر انسانی متناسب با تعریفی که از آن دارد راه رسیدن به این مقصد را تعیین و تعریف می کند، اما بی تردید بهترین و متقن ترین راه آن است که اسلام و آموزه هایش پیش پای انسان گشوده اند.
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «خوشبخت، کسى است که سراى باقى را که نعمتش پایدار است بر سراىِ فانى که عذابش بى پایان است برگزیند و از آنچه در اختیار دارد براى سرایى که بدان جاى رود پیش فرستد، قبل از آن که آنها را براى کسى گذارد که وى با انفاقِ آن خوشبخت مى شود، ولى خودِ او، با گرد آوردن آن [داراییها اکنون] بدبخت شده است.
امیرمومنان امام على (ع) می فرمایند: «خوشبخت، آن کسى است که از کیفر [خدا] ترسید، پس ایمن گردید و به پاداش، امید بست و نیکوکارى پیشه کرد و شوقِ بهشت در دلش جاى گرفت و شبانه راه پیمود.»
و نیز از آن حضرت (ع) است که: «خوشبخت، آن کسى است که از دیگرى پند گیرد و به کار بندد.»
علاوه بر این، در روایات معصومین علیهم السلام عوامل موثر بر خوشبختی انسان نیز تصریح شده است.
مولای متقیان می فرمایند: «سه چیز است که هر کس رعایت کند خوشبخت شود: هر گاه نعمتى به تو رسید خدا را سپاس گوى، هر گاه روزیت دیر رسید از خدا آمرزش بخواه، و هر گاه سختى به تو رسید ذکر «لا حول و لا قوه الاّ باللّه» را زیاد بگو.»
امیرمومنان امام علی (ع) در این باره می فرمایند: «به علم عمل کنید، تا خوشبخت شوید.»
و نیز فرموده اند: «از طریق ایمان است که مى توان به قله خوشبختى و اوج شادمانى صعود کرد.»
همچنین، از حضرت امیر (ع) است که: «هر که نفس خود را در راه اصلاح آن به رنج افکند، خوشبخت شود و هرکه آن را با لذّت هایش وا گذارد، بدبخت گردد و [از درگاه حق] دور شود.»
و نیز از ایشان است که فرمودند: «هیچ کس جز با طاعت خداوند سبحان خوشبخت نشود و هیچ کس جز با معصیت خدا بدبخت نگردد.»
امام علی (ع) همچنین می فرمایند: «هر که به محاسبه نفس خود پردازد، خوشبخت شود.»
غررالحکم
الخصال
میزان الحکمه
جابر گوید: حضرت امام محمد باقر علیه السلام به من فرمود: اى جابر آیا براى تشیع همین بس است که کسى ادعا کند محبت ما اهل بیت را؟ سوگند به خدا که شیعیان ما نیستند مگر افرادى که تقواى خدا پیشه گیرند و او را اطاعت کنند.
شیعیان ما شناخته نمىشوند مگر به تواضع و خشوع دل، و نگاهدارى امانت، و به زیاد یاد خدا کردن، و به زیاد روزه گرفتن، و نماز خواندن، و احسان به پدر و مادر نمودن، و مراعات فقراى از همسایگان را نمودن، و از حال آنها با خبر بودن، و از حال مسکینان و قرض داران و یتیمان با اطلاع بودن، و به آنها رسیدگى کردن، و در گفتار از راستى تجاوز نکردن، و تلاوت قرآن کردن و زبان را از گفتگوى با مردم مگر چیزهائى که راجع به خیر آنها است بازداشتن، و افراد امین و مورد اعتماد اقوام خود بودن در همه چیزها.
جابر گوید: عرض کردم اى فرزند رسول خدا ما در امروز کسى را به این صفت که بیان مىفرمائى نمىشناسیم.
حضرت فرمود: اى جابر آراء و مذاهب فکر تو را خراب نکند و تو را در شک در نیاورد.آیا براى انسان همین قدر کافى است که بگوید: من على را دوست دارم و ولایت امر او را قبول دارم و در عین حال عمل به دستورات او نکند؟ و اگر کسى بگوید: من رسولخدا را دوست دارم – با آنکه معلوم است که رسول خدا از على بهتر است – در صورتى که عمل به سنت رسول خدا نکند این محبت و دوستى براى او فائدهاى ندارد.
بنابراین تقواى خدا را پیشه سازید، و به آنچه خدا فرموده عمل بنمائید. بین خدا و کسى قرابت و خویشاوندى نیست، محبوبترین بندگان در نزد خدا پرهیزکارترین آنهاست، و عاملترین آنها به دستورات خدا.
اى جابر سوگند به خدا بندهاى نمىتواند به خدا نزدیک گردد مگر به فرمانبردارى از اوامر او، و با ما چنین قدرت و اختیارى نیست که کسى را از آتش برى سازیم، و هیچ بندهاى بر خدا نمىتواند حجتى اقامه کند.
کسى که مطیع خدا باشد او دوست ماست، و کسى که گناه کند او دشمن ماست، و کسى را قدرتى نیست که به ولایت ما برسد مگر به عمل صالح و اجتناب از افعال ناپسند.
و از کتاب «کافى» نقل استبا اسناد خود از جابر بن یزید جعفى (ره) از حضرت امام باقر علیه السلام که:
قال لى: یا جابرا یکتفى من ینتحل التشیع ان یقول بحبنا اهل البیت؟ فوالله ما شیعتنا الا من اتقى الله و اطاعه و ما کانوا یعرفون الا بالتواضع و التخشع و الامانه و کثره ذکر الله و الصلاه و الصوم و البر بالوالدین و التعهد للجیران من الفقراء و اهل المسکنه و الغارمین و الایتام و صدق الحدیث و تلاوه القرآن و کف الالسن عن الناس الا من خیر و کانوا امناء عشایرهم فى الاشیاء.
قال جابر: فقلت: یا ابن رسول الله ما نعرف الیوم احدا بهذه الصفه!
فقال علیه السلام: یا جابر لا تذهبن بک المذاهب، حسب الرجل ان یقول احب علیا و اتولاه ثم لا یکون مع ذلک فعالا؟ فلو قال: انى احب رسول الله – فرسول الله خیر من علی – ثم لا یتبع سیرته و لا یعمل بسنته ما نفعه حبه ایاه شیئا، فاتقوا الله و اعملوا لما عند الله، لیس بین الله و بین احد قرابه، احب العباد الى الله عز و جل اتقاهم و اعملهم بطاعته، یا جابر فوالله ما یتقرب الى الله تبارک و تعالى الا بالطاعه، و ما معنا براءه من النار و لا على الله لاحد من حجه، من کان لله مطیعا فهو لنا ولى، و من کان لله عاصیا فهو لنا عدو، لا تنال ولایتنا الا بالعمل و الورع.
امام سجاد علیه السلام: چون کار بر حسین بن على بن ابى طالب علیه السلام دشوار شد، همراهیان او بدو نگریستند و او را برخلاف خود یافتند، چه، هرگاه کار دشوار مى‌شد، رنگ آنها تغییر مى‌یافت و گوشت تنشان به لرزه و دلهاشان به تپش مى‌افتاد، در حالى که حسین علیه السلام و برخى از نزدیکان او رنگشان مى‌درخشید و دل و جانشان آرام مى‌گرفت.
آنها به یکدیگر مى‌گفتند: ببینید، از مرگ هیچ هراسى ندارد، و حسین علیه السلام بدیشان مى‌فرمود: شکیبایى، اى بزرگ زادگان! مرگ نیست مگر پلى که شما را از بینوایى و سختى به بهشتهاى فراخ و نعمتهاى جاودان مى‌رسانَد.
کدام یک از شما خوش نمى دارد که از زندان به قصر درآید؟! چنان که مرگ براى دشمنان شما نیست، مگر در آمدن از کاخ به زندان و شکنجه. پدرم به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دنیا، زندان مؤمن و فردوس کافر است و مرگ، پل این جماعت است که آنها را به بهشتشان و اینها را به دوزخشان مى رسانَد و من نه دروغ مى گویم و نه به من دروغ گفته شده است.
الإمام زین العابدین علیه السلام: لَمَّا اشتَدَّ الأَمرُ بِالحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیهماالسلامنَظَرَ إلَیهِ مَن کانَ مَعَهُ فَإِذا هُوَ بِخِلافِهِم ؛ لِأَنَّهُم کُلَّمَا اشتَدَّ الأَمرُ تَغَیَّرَت ألوانُهُم وَارتَعَدَت فَرائِصُهُم ووَجَبَت حدیث قُلوبُهُم. وکانَ الحُسَینُ علیه السلاموبَعضُ مَن مَعَهُ مِن خَصائِصِهِ تُشرِقُ ألوانُهُم وتَهدَأُ جَوارِحُهُم و تَسکُنُ نُفوسُهُم ، فَقالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ : اُنظُروا، لا یُبالی بِالمَوتِ ! فَقالَ لَهُمُ الحُسَینُ علیه السلام : صَبرًا بَنِی الکِرامِ ، فَمَا المَوتُ إلاّ قَنطَرَهٌ تَعبُرُ بِکُم عَنِ البُؤسِ والضَّرّاءِ إلَى الجِنانِ الواسِعَهِ والنَّعیمِ الدّائِمَهِ ، فَأَیُّکُم یَکرَهُ أن یَنتَقِلَ مِن سِجنٍ إلى قَصرٍ ؟! وما هُوَ لِأَعدائِکُم إلاّ کَمَن یَنتَقِلُ مِن قَصرٍ إلى سِجنٍ وعَذابٍ . إنَّ أبی حَدَّثَنی عَن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أنَّ الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّهُ الکافِرِ ، والمَوتُ جِسرُ هؤُلاءِ إلى جَنّاتِهِم وجِسرُ هؤُلاءِ إلى جَحیمِهِم ، ما کَذَبتُ و لا کُذِبتُ.
زیارت امام حسین (ع) یکی از مستحبات موکد در آموزه های روایی ما است که برکات و آثار بسیاری بر ان مترتب است از این رو در مناسبت های مختلف بر این زیارت تاکید می شود.
از امام صادق (ع) روایت است که: «هیچ کس نیست در روز قیامت مگر اینکه آرزو می کند ای کاش! امام حسین علیه السلام را زیارت کرده بودم آن هنگامی که می بیند با زوار امام حسین علیه السلام چه می کنند، چقدر نزد خداوند مورد کرامت واقع می شوند.»
ابابکر حضرمی می‌گوید: از امام باقر (ع) شنیدم که فرمودند: «کسی که بخواهد بداند که از بهشتیان است، پس محبت ما را بر دلش ارائه کند، اگر قبول کرد، او مؤمن (با ایمان) است! و هر که دوستدار ما باشد، باید به زیارت قبر حسین (ع) رغبت و میل داشته باشد، که ما زائران حسین (ع) را به “محبت‌داشتن به ما اهلبیت” می‌شناسیم، و چنین کسی، از بهشتیان است! و هر که زیارت‌کننده حسین علیه السلام نباشد، کم ایمان است.»
راوی می‌گوید: امام صادق (ع) به من فرمودند: «تاکنون چند مرتبه حج را بجا آوردی؟» عرض کردم: نوزده مرتبه. فرمودند: «اگر حجت را بر بیست برسانی (در ثواب) مثل کسی هستی که یک بار قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کرده است.»
علاوه بر تاکید و توصیه روایات اهل بیت (ع) آثار زیارت حضرت اباعبدا… (ع) را نیز تشریح کرده اند.
امام رضا (ع) فرمودند: «هر کس اباعبدلله علیه السلام را کنار شط فرات زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در بالای عرش زیارت کرده است.»
امام موسی بن جعفر (ع) فرمودند: «کمترین آنچه از ثواب که به زائر اباعبدلله علیه السلام کنار نهر فرات داده می شود آنگاه که حق و حرمت و ولایت او را بشناسد، این است که آنچه از گناهان پیش فرستاده و بعداً می فرستد (گناهان گذشته و آینده او) آمرزیده می شود.
امام باقر (ع) نیز در این باره فرمودند: «شیعیان ما را به زیارت امام حسین علیه السلام امر کنید، چرا که زیارتش روزی را افزون می کند و عمر را طولانی می گرداند و بلاها و بدی ها را دفع می کند و زیارت کردن امام حسین علیه السلام بر هر مومنی که اقرار به امامت او ازجانب خدا داشته باشد، واجب است.»
منابع:
کامل الزیارات
ثواب الاعمال
کافی
تهذیب الاحکام
راضى باش بر آنچه که خداوند سبحان برایت تقسیم و مقدّر نموده است، تا همیشه بى نیاز باشى، نسبت به همسایگان، دوستان و همنشینان خود نیکى و احسان نما تا مسلمان محسوب شوى.
به گزارش مرصاد به نقل از مشرق- امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: اى فرزند آدم! نسبت به محرّمات الهى عفیف و پاکدامن باش تا عابد و بنده خدا باشى.
راضى باش بر آنچه که خداوند سبحان برایت تقسیم و مقدّر نموده است، تا همیشه غنى و بى نیاز باشى.
نسبت به همسایگان، دوستان و همنشینان خود نیکى و احسان نما تا مسلمان محسوب شوى.
با افراد (مختلف) آنچنان برخورد کن که انتظار دارى دیگران همانگونه با تو بر خورد نمایند.
قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبى عَلَیْهِ‌السَّلام: یَا ابْنَ آدْم! عَفِّ عَنِ مَحارِمِ اللّهِ تَکُنْ عابِداً، وَ ارْضِ بِما قَسَّمَ اللّهُ سُبْحانَهُ لَکَ تَکُنْ غَنِیّاً، وَ أحْسِنْ جَوارَ مَنْ جاوَرَکَ تَکُنْ مُسْلِماً، وَ صاحِبِ النّاسَ بِمِثْلِ ما تُحبُّ أنْ یُصاحِبُوکَ بِهِ تَکُنْ عَدْلاً.
پینوشت: «تنبیه الخواطر، ص ۷۹، ح ۳۳- بحارالأنوار: ج ۷۸، ص ۱۱۲»
حجرات؛ چهل و نهمین سوره قرآن است که مدنی و ۱۸ آیه دارد.
امام صادق علیه السلام فرموده اند: هر کس سوره حجرات را هر شب یا هر روز قرائت نماید، از زیارت کنندگان حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم خواهد بود. ۱
آثار و برکات سوره حجرات
۱- درامان یافتن از ترس و باز شدن درهای خیرات
از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است: هر کس سوره حجرات را بنویسد و با خود همراه داشته باشد و در جنگ و نزاعی شرکت کند از آنچه می ترسد در امان خواهد ماند و خداوند با دستان او درهای خیرات و خوبی ها را می گشاید. ۲
امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس سوره حجرات را بنویسد و با خود همراه داشته باشد اگر بیماری صرع داشته باشد بهبود یافته و از شر شیطان در امان می ماند و دوباره به سوی او باز نمی گردد و از هر عامل خوف و ترسی در امان می ماند…۴
۳- جهت زیاد شدن شیر زن شیرده و مصون ماندن طفل از خطرات
امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر زنی که شیرش کم است از آب نوشته آن (سوره حجرات) بنوشد شیرش زیاد می شود و اگر زن باردار از آن بنوشد فرزند در شکم او حفظ می شود و خود زن از هر امر خوف آور و ترساننده ای به اذن خداوند محفوظ می ماند. ۴
(۱) ثواب الاعمال، ص ۱۱۵
(۲) تفسیرالبرهان، ج ۵، ص
رسول خدا حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله به امیرمومنان علیه‌السلام فرمود: خدمت به خانواده، کفاره گناهان بزرگ، موجب فرونشاندن خشم الهی، مهریه حوریان بهشتی و موجب فزونی حسنات و درجات است. ای علی (ع)! به خانواده خدمت نمی کند مگر صدّیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت را خواسته است.
متن حدیث:
یا على: خِدمَهُ العِیالِ کَفّارَهٌ لِلکَبائِرِ و َتُطفى غَضَبَ الرَّبِّ، وَ مُهُورُ الحُورِ العینِ، و َتَزیدُ فِى الحَسَناتِ و َالدَّرَجاتِ یَا عَلِیُّ لَا یَخْدُمُ الْعِیَالَ إِلَّا صِدِّیقٌ أَوْ شَهِیدٌ أَوْ رَجُلٌ یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه.
بیماری هر چه خطرناک تر و عوارض آن بیشتر و کشنده تر باشد، دارو و درمانش نیز ارزشمندتر می‌گردد.
یکی از بدترین دردها و بیماری ها گناه است که هم بسیار خطرناک و متعفن است و هم، عوارضش بسیار زیاد و هلاک کننده است.
دردِ گناه، چراغ عقل را کم سو و رفته رفته خاموش می‌کند تا جایی که صاحبش کوردل شود و راه را از چاه تشخیص ندهد و نتواند مسیرش را از جاده هلاکت به سوی بزرگراه سرسبز زندگی تغییر دهد.
مرض گناه چون با فطرت پاک انسان همخوانی ندارد، باعث می شود که بیماران این دردِ وحشتناک، روز به روز حالشان وخیم تر شده و در تضاد میان زلالی فطرت و لجنزار متعفن گناه، سلامت روحی و روانی خود را نیز از دست دهند.
البته این تنها آثار سوء دنیایی این بیماری است. این درد گریبانگیر هرکس شود، رهایش نمی کند و آخرتش را هم خراب نموده و او را گرفتار عذاب ها و سختی های طاقت فرسای آخرت می کند. گرفتاری های آن دنیا هم که با سختی های این دنیا اصلاً قابل قیاس نیستند و به مراتب سخت تر و سنگین تر است.
برای همین باید از این درد به خدا پناه بُرد و برای درمان آن عجله نمود و بهترین دارو و درمان را برای آن به کار گرفت. نسخه علاج این درد را نیز طبیب دل ها، پیامبر رحمت صلّی‌الله علیه و آله برای بشریت پیچیده و فرمودند:
لِکُلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَارُ؛ هر مرضی، دارویی دارد و داروی گناهان، استغفار و طلب عفو از پیشگاه ذات پاک الهی است. (وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۱۶، ص۶۸)
استغفار و طلب آمرزش، ابر رحمتی است که بر سر هر کس ببارد هم گناهانش را پاک نموده و هم نشاط و سر زندگی را برای او به ارمغان می آورد، از این رو همه به آن نیازمندند.
استغفار دارویی است که هم آثار مخرب گناه را در زندگی دنیایی انسان از بین می برد و هم عواقب و عوارض اُخروی آن را نابود می سازد.
حال که اینگونه است باید از دیگران هم طلب یاری نمود. باید کاری کرد که دیگران هم برای انسان طلب آمرزش نمایند. چرا که طلب استغفار دیگران، به هدف اجابت نزدیک تر و در نتیجه امید به عفو و بخشش نیز بیشتر می گردد.
اما چگونه می توان طلب آمرزش دیگران را به سوی
خود جلب نمود؟ برای این کار راه های زیادی به ذهن می رسد. اما پیامبر اکرم صلّی
الله علیه و آله راهی فراگیر و همگانی را بیان نموده و فرمود:
برای معلم قرآن
تمام موجودات حتی ماهیان دریا، طلب آمرزش می کند. (مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۲۸۸)
چنانچه در قرآن کریم در آیه ۱۶۴ سوره مبارکه «آل عمران» آمده است که: به یقین خدا بر مومنان منت نهاد [که] پیامبرى از خودشان در میان آنان برانگیخت تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند»، که این آیه مبین مقام معلم قرآن است.
خداوند متعال در آیه دوم سوره مبارکه «جمعه» می‌فرماید که: اوست آن کس که در میان بی‌سوادان فرستادهاى از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت بدیشان بیاموزد و [آنان] قطعا پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند».
این آیه نیز می‌گوید که از جمله مهم‌ترین وظایف پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) تعلیم قرآن بوده است.
با استناد به این دو آیه می توان ارزش و جایگاه معلم قرآن را متوجه شد.
آموزش و یاد دادن قرآن کریم، آنقدر فضیلت و ارزش دارد که تمام موجودات عالم برای انسان طلب استغفار می‌کنند. نه تنها انسان ها که حتی ماهیان دریا نیز به معلم قرآن عشق ورزیده و برای او از خداوند مهربان طلب رحمت و مغفرت می نمایند.
در روز قیامت، در میان صف اولین و آخرین، معلم قرآن در صف اولین است، یعنى با ارزش ترین انسان هاى امت، کسى است که عنوان معلمى دارد.
وقت زیادى لازم ندارد، جلسه قرآن نیز زیاد است. قرآن را یاد بگیریم چون یادگرفتن قرآن آسان است. آسان بودن فرا گرفتن قرآن نیز از جانب خدا قرار داده شده است:
من قرآن را آسان قرار دادم تا با چند جلسه آن را بتوانید یاد بگیرید.(قمر (۵۴): ۱۷)
امیرالمومنین علیه السلام مى فرماید: از زمانى که قرآن نازل گردید پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله براى ما مرتب جلسه مى گذاشت و آیه ها را به ما یاد مى داد، معنى آنها را مى فرمود و از ما مى خواست که عمل کنیم.
وقتی که معلم قرآن از دنیا برود، تمام برزخ و قیامتش غرق در نور است. به قدرى معلم قرآن ارزش دارد که امیرالمومنین علیه السلام مى فرماید:
اهل قرآن، (معلم، دانش آموز کلاس قرآن و عمل کننده قرآن)، اهل خدا و عبد ویژه خدا هستند. (غرر الحکم: ۱۱۱، حکمت ۱۹۸۷)
این فرصتى است که ما مى توانیم از حرف زدن، بیان و گفتار، مقدارى را خرج کتاب خدا کنیم، حال که معلم کلام خدا بودن اینقدر ارزشمند است، باید فرصت را غنیمت شمرد و از این موقعیت بیشترین استفاده را نمود.
معلمی که تنها به شغل و عنوان نیست، هرکسی می تواند معلم قرآن شود و از این استغفار همگانی بهره ببرد.
کلام را با داستانی از اسلام در باب اهمیت معلم قرآن به پایان می بریم:
عبد الرحمن سُلـّمی در مدینه معلم قرآن بود و به کودکان قرآن می آموخت. امام حسین (علیه السلام) یکی از فرزندان خویش را پیش او فرستاد تا قرآن بیاموزد.(یقیناً این فرزند، امام سجاد (علیه السلام) نبوده است، چرا که امامان احتیاجی به معلم بشری ندارند.)
معلم، قرائت سوره حمد را به کودک آموخت. هنگامی که کودک به نزد سیدالشهدا (علیه السلام) آمد و سوره حمد را که آموخته بود، برای پدر قرائت نمود، امام (علیه السلام) معلم را احضار کرد و دستور داد تا در حضور جمعیت، هزار دینار (سکه طلا) و هزار حُـلـّه (پارچه گرانبها) به عنوان جایزه به او دادند. اما امام حسین (علیه السلام) به این دو جایزه کلان اکتفا نکرد و آنگونه که نقل گردیده است، دستور داد تا دهان معلم را پر از درّ و جواهر کردند.
بدین سان سید الشهدا (علیه السلام) خواست تا به مردم بیاموزد این دهان و زبانی که تعلیم قرآن نموده است، سزاوار آن است که پر از در و جواهر گردد.
به هر حال، این سه رقم جایزه گرانبهای امام حسین (علیه السلام) به معلم قرآن برای تعلیم یک سوره حمد، در مدینه مورد توجه همگان قرار گرفت. مردم تعجب کنان می‌پرسیدند: آیا تعلیم یک سوره حمد، این همه جایزه دارد؟
امام حسین (علیه السلام) در پاسخ این ابهام، کلامی فرموده است که اهمیت و ارزش آن برای معلمین قرآن از آن سه جایزه به مراتب بیشتر است.
امام (علیه السلام) فرمود: “این چیزی که من به او دادم کجا و آن چیزی که او به طفل من عطا کرده کجا؟”
آن حضرت از کار معلم تعبیر به “عطا” فرموده و بخشش خویش را در کنار آن عطا، مساله غیر قابل ارزشی به حساب آورده است. (برگرفته از جزوه: “حسین راهنمای بشر، حق پرستان را پدر”، تألیف: آیت الله سید محمد ضیاء آبادی)
اباصلت هروى گفت: حضرت رضا(علیه‌السلام) مى‌فرمود: من به زودى مظلومانه با سم کشته مىشوم و قبرم کنار قبر هارون خواهد بود. خداوند تربت مرا محل رفت و آمد شیعیان و اهل بیتم قرار خواهد داد؛ هر کس مرا در غربتم زیارت کند، بر من واجب خواهد شد که در روز قیامت او را زیارت کنم .
قسم به آن کسى که محمد(صلى الله علیه و آله) را گرامى داشته و او را میان جهانیان به نبوت برگزیده است؛ هر کس در کنار قبرم دو رکعت نماز بگزارد خداوند گناهانش را مىآمرزد.
زائران قبر من در روز قیامت گرامیترین وارد شوندگان بر خداى تعالى هستند هر مؤمنى که مرا زیارت کند و در راه زیارت قطرهاى از آسمان بر صورتش بچکد، خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام مى‌کند.
رسول خدا حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و اله فرمودند: هر کس کارى او را اندوهگین و به خود مشغول کند و او با اخلاص براى خدا بسم اللّه الرحمن الرحیم بگوید و با قلبش به سوى او رو کند، یکى از این دو براى او خواهد بود:
یا در دنیا به حاجتش مىرسد و یا حاجتش نزد پروردگار بوده و براى او ذخیره مى‌شود و آن براى مؤمنان ماندگارتر است.
متن حدیث:
مَن حَزَنَهُ أَمرٌ تَعاطاهُ فَقالَ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ و هو مُخلِصٌ لِلّهِ بِقَلبِهِ إلَیْهِ لَم یَنفَکَّ مِن إحدَى اثْنَتَینِ إمّا بُلُوغُ حاجَتِهِ فِى الدُّنیا و إمّا یَعدِلُهُ عِندَ رَبِّهِ و یَدَّخِرُ لَدَیهِ و أبقى لِلْمُؤمِنینَ.
پینوشت: «التوحید، صفحه ۲۳۲»
ترک گناه و فاصله گرفتن از آن از توصیه های موکد قرآن و روایات است که بی توجهی نسبت به این توصیه، عواقب سوئی را متوجه انسان می کند.
آنچنان که خداوند در آیه ۱۲۰ سوره مبارکه انعام می فرماید: «و گناه را چه آشکار باشد و چه پنهان ترک گویید. آنان که مرتکب گناه مى شوند، به سزاى اعمال خود خواهند رسید».
امیرمومنان علی (ع) می فرمایند: «در شگفتم از مردمى که از ترس اذیت شدن، از غذا پرهیز مى کنند چگونه از ترس آتش از گناهان پرهیز نمى کنند؟!»
پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: «کسى که با معصیت خدا به دنبال کارى باشد، از مطلوب خود دورتر و به آنچه از آن مى ترسیده است نزدیکتر گردد.»
در این میان هستند گناهانی که از جمله بزرگترین ذنوب اند و از سوی خداوند بخشوده نمی شوند.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «از گناهانى که آمرزیده نمى شود بپرهیزید؛ [یکى] خیانت [در غنایم است]؛ زیرا هر که در چیزى [از غنایم]، دست خیانت بَرَد، روز قیامت آن را با خود بیاورد و [دیگرى] ربا خوارى زیرا ربا خوار در روز قیامت از قبر برنمى خیزد مگر همچون کسى که بر اثر تماس با شیطان دیوانه شده است.»
امام زین العابدین (ع) نیز فرموده اند: «خداوند هر گناهى را از مؤمن مى بخشد و در دنیا و آخرت او را از آن گناه پاک مى سازد، مگر دو گناه : ترک تقیّه، و ضایع کردن حقوق برادران.»
امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: «هر گاه قصد کار بدى کردى آن را انجام نده؛ زیرا گاه خداوند به بنده در حال ارتکاب معصیتى نظر مى افکند و مى فرماید: «به عزّت و جلال خود سوگند که از این پس هرگز او را نمى بخشم».
امام باقر (ع) می فرمایند: «هر که در خلوت گناه کند، خداوند به او اعتنا نمى کند.»
تحف العقول
کنزالعمال
بحارالانوار
در روایات وارد است که روزی یکی از اولیاء به الیاس و خضر علیهم السّلام شکایت کرد که مردم بسیار غیبت می کنند و حال آن که غیبت از گناهان کبیره است و هر چقدر آن ها را نصیحت می کنم و از غیبت کردن منع می نمایم سخن مرا نمی شنوند و آن عمل قبیح را ترک نمی کنند.
حضرت الیاس علیه السّلام فرمود: چاره این کار آن است که هر کس وارد مجلس شد به او بگو که بگوید: «بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَ صَلّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» که در این صورت خداوند ملکی را بر اهل آن مجلس موکّل می گرداند که هرگاه کسی شروع به غیبت نماید آن ملک او را از آن باز دارد و از حق تعالی سؤال نماید تا آن قوم را از غیبت کردن نگاه دارد.(۱)
همچنین حضرت خضر علیه السّلام فرمود: چون کسی در وقت بیرون رفتن از مجلس بگوید «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَ صَلّی الله عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» حق تعالی ملکی را می فرستد تا آن که نگذارد که اهل آن مجلس غیبت او را نمایند.(۲)
۱- وسائل الشیعه، ج۷ ، ص ۳۴۲.
۲- عرفان و عبادت،
انسان از آن جهت که صاحب فکر و اندیشه است، می‌خواهد درباره بسیاری از مطالب پرس‌وجو کرده، چرایی و چگونگی مطالب را دریابد. از جمله مسائلی که فکر انسان را به خود معطوف داشته، مسائل مربوط به «رزق و روزی» انسان و دیگر موجودات است به‌طوری‌که همواره در پی آن است تا روزی‌ِ بیشتری به دست آورد. انسان سوالات فراوانی را در این مورد در ذهن خود می‌یابد، تا آنجا که اگر بگوییم بعضی از سوالات به صورت روزانه در بین مردم جریان دارد، سخن به گزاف نگفته‌ایم.
– عوامل موثر در افزایش روزی چیست؟ اسباب و علل کاهش روزی کدام است؟
– فلسفه وسعت رزق یک گروه و اندک بودن رزق گروهی دیگر چیست؟
– نقش تلاش و سعی انسان برای به دست آوردن روزی و ارتباط آن با تقدیر روزی چگونه است؟
– آیا دعا در افزایش روزی موثر است؟
– تا چه اندازه رزق حلال و حرام در سرنوشت انسان موثر است؟
کتاب «رزق و روزی از دیدگاه قرآن و حدیث» اثر علی متین، به سوالات و دغدغه‌های افراد درباره کسب رزق و روزی از دیدگاه قرآن و حدیث پاسخ گفته است که در ادامه می‌خوانید: علاوه بر اینکه دعا کردن برای طلب رزق و روزی در سیره انبیاء و اولیاء وجود داشته است، آیات و روایات نیز ما را به دعا نمودن در طلب رزق و روزی تشویق و ترغیب نمی‌نمایند؛ ا ز جمله جملاتی که می‌توان در این زمینه بدان استناد کرد، آیاتی هستند که در آنها سخن از «فضل الهی» به میان آمده و ما را به طلب نمودن از «فضل الهی» امر کرده‌اند؛ «واسْألُوا‌ا… مِن فضْلِه». در کنار این آیه شریفه به این حدیث شریف از وجود مبارک حضرت رسول (ص) توجه می‌کنیم که می‌فرمایند: برای خداوند عزوجل افزوده‌هایی از روزی است که به هر کس از خلق خود که بخواهد عنایت می‌کند.حال با توجه به این آیه شریفه و حدیث نبوی می‌توان دریافت که خداوند سبحان علاوه بر رزق مقدر و ثابت، یک افزوده‌هایی دارد که می‌توان به وسیله دعا از آن بهره‌مند شد. شاهد بر این نتیجه این سخن امام صادق (ع) است که می‌فرماید: خداوند روزی‌ها را میان بندگان خود تقسیم کرد و مقدار فراوانی از آن باقی ماند که میان هیچ کس تقسیم نکرد.
خداوند فرموده است: «و از خدا فضل او را بخواهید. »امام باقر (ع) نیز می‌فرماید: روزی‌ها معین و تقسیم شده است و خداوند را فضل و زیادتی است که آن را از طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم می‌کند واین فرموده اوست که: «از خدا فضل او را بخواهید.» ۲- آیه شریفه می‌فرماید: « و هر کس از خدا پروا کند، (خدا) برای او راه بیرون شدنی قرار می‌دهد و از جایی که حسابش را نمی‌کند به او روزی می‌رساند… امام صادق (ع) درباره اینکه، چرا خداوند سبحان روزی مومنان را، این‌چنین قرار داده و از جایی می‌رساند که فکرش را هم نمی‌کنند، می‌فرماید: خداوند عز وجل روزی مومنان را از جایی می‌رساند که فکرش را هم نمی‌کنند؛ علتش این است که وقتی مومن نداند، روزیش از کجا خواهد رسید، زیاد دعا می‌کند. حال با توجه به آیه شریفه و حدیث شریف، می‌توان نتیجه گرفت که نه تنها خداوند سبحان از ما خواسته است که به درگاه او برای رزق و روزی خود دعا کنیم، بلکه رزق‌رسانی مومنان را به گونه‌ای قرار داده است که آنها بیشتر با دعا سر و کار داشته باشند، چرا که اگر انسان نداند روزیش از کجا می‌آید، ناخواسته دست به دعا برداشته و از رزاق حقیقی می‌خواهد که او را روزی بیشتر و بهتر عنایت فرماید. پس قرآن کریم علاوه بر آنکه ما انسان‌ها را به تلاش تامین معاش دعوت می‌کند، به دعا کردن برای جلب روزی نیز تشویق و ترغیب می‌کند. همچنین پیشوایان معصوم (ع) علاوه بر آنکه به صورت عام دعا و مناجات و ارتباط با خدا را در همه امور به ما سفارش فرموده‌اند، به صورت خاص نیز به دعا در طلب رزق و روزی از خداوند متعال تاکید داشته‌اند.
حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) سفارش می‌فرماید: و بدان (پسرم) آن خدایی که به دست (قدرت و توانایی) اوست، خزانه‌های آسمانی و زمین، دعا و درخواست را به تو اجازه داده و پذیرفتن را ضامن شده است و به تو فرموده که از او بخواهی تا ببخشد و رحمت و مهربانی بطلبی تا مهربانی کند. پس هر وقت او را بخوانی صدایت را می‌شنود و هرگاه با او مناجات و راز و نیاز کنی، راز دلت را می‌داند، پس خواست خود را به او می‌رسانی… و از خزانه‌های رحمتش می‌خواهی آنچه را که غیر او بر بخشیدنش توانا نیست؛ از قبیل: درازی زندگانی‌ها و درستی تنها و فراخی روزی‌ها، و در دو دست تو کلیدهای خزانه‌هایش را نهاده، به چیزی که برای تو در آن از درخواست از او اجازه فرموده، پس هرگاه بخواهی، به سب دعا درهای نعمتش را بگشایی و پی در پی رسیدن باران‌های رحمتش را درخواست نمایی.
امام صادق (ع) می‌فرماید: رسول گرامی اسلام به اصحاب خود فرمودند: آیا شما را به سلاحی راهنمایی کنم که از دشمنتان نجات بخشد و روزیتان را افزایش دهد، عرض کردند: آن سلاح چیست؟ حضرت فرمود: شب و روز خدا را بخوانید که اسلحه مومن دعاست. پس با توجه به آنچه بیان شد، در نهایت می‌توان گفت: ائمه (ع) هم در مرحله عمل و هم در مقام گفتار، از ارتباط بین دعا و طلب روزی خبر داده و ما را از غفلت در این زمینه بر حذر می‌دارند.
خداوند در قرآن کریم به نعمت زبان اشاره فرموده و می فرماید: ؛الرَّحْمنُ ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ ، خَلَقَ الْإِنْسانَ ، عَلَّمَهُ الْبَیانَ زبان عمده ترین وسیله ای است که مردم به کمک آن با یکدیگر ارتباط فکری برقرار می کنند و ایجاد تفاهم و انتقال مفاهیم از طریق زبان صورت می گیرد. در یک جمله زبان ملاک ارزش و معرف شخصیت انسان و ترازوی عقل اوست. حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «المرءُ مخبوء تحت لسانه؛ شخصیت هر کس در پی زبان اوست» زبان با تمام فوائدی که برایش ذکر می شود مفاسد و آفاتی نیز دارد که باید آنها را شناخت تا با کنترل زبان، از ابتلاء به آن آفات پیشگیری و اجتناب ورزید.
در قرآن کریم آمده است: ای کسانی که ایمان آورده اید نباید قومی قوم دیگر را مسخره کند، شاید آنها از اینها بهتر باشند، و نباید زنانی زنان دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند.از یکدیگر عیب مگیرید، و به همدیگر لقبهای زشت مدهید، چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان. و هر که توبه نکرد آنان خود ستمکارند.»
خداوند در آیه دیگر می فرماید: وای بر هر بدگوی عیبجویی ،وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُمَزَه.
در روایتی داریم که حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «هر که متعهد شود محافظت آنچه میان دو فک اوست که زبان باشد، و آنچه میان دو پای اوست، من از برای او بهشت را متعهد می شوم.»
شخصی به آن حضرت عرض کرد که: راه نجات چیست؟ فرمود: زبان خود را نگاه دار و دیگری عرض کرد که: از چه چیز بیشتر بر من ترسیده شود؟ زبان او را گرفت و فرمود: این و فرمود بیشتر چیزی که مردمان را داخل جهنم می کند زبان است و شهوت.
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «به خدا سوگند، باور نمی کنم بنده ای زبانش را حفظ نکند تقوائی سودمند به دست آورد.»
پیامبر اکرم می فرماید: «بیشترین مردم به خاطر گناه و آفت زبان به جهنم می روند.» که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم.
۱. غیبت. ۲. نمیمه. ۳. دروغ. ۴. دو زبانی. ۵. بهتان و افتراء. ۶. قذف. ۷. افشاء اسرار مؤمن. ۸. دشنام ۹. لعن و نفرین. ۱۰. طعن و شماتت. ۱۱. سُخریه و استهزاء. ۱۲. مدح. ۱۳. اظهار غضب. ۱۴. غنا. ۱۵. کثرت مزاح و خنده. ۱۶. مراء و جدال. ۱۷. خصومت.۱۸. سؤال عوام از امور مشکله. ۱۹. تکلم بدون علم. ۲۰. تکلم بی فایده. ۲۱. منکر خدا شدن. ۲۲. غیر خدا را پرستش کردن. ۲۳. دروغ بستن به خدا. ۲۴. تکذیب آیات خدا. ۲۵. کفران نعمت. ۲۶. از خدا شکوه کردن. ۲۷. اظهار ناامیدی کردن از خداوند. ۲۸. به خداوند دشنام دادن. ۲۹. نسبت فرزند به خدا دادن. ۳۰. نسبت بی عدالتی به خدا. ۳۱. ادعای خدائی کردن. ۳۲. از خدا درخواست بیجا کردن. ۳۳. دعای خیر برای ستمگران. ۳۴. نفرین کردن. ۳۵. چون و چرا کردن در کار خدا. ۳۶. خدا را متهم کردن که به قتل امام حسین راضی بوده. ۳۷. با دشمنان خدا اظهار دوستی کردن. ۳۸. منکر رسالت پیامبر شدن. ۳۹. پیامبر را مجنون خواندن. ۴۰. اسرار امامان معصوم را فاش کردن. ۴۱. از سخن امام عیب گرفتن. ۴۲. برای ظهور امام زمان وقت تعیین کردن. ۴۳. ادعای امامت کردن. ۴۴. حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال دانستن. ۴۵. احکام را با قیاس سنجیدن. ۴۶. به ناحق شهادت دادن. ۴۷. تفسیر به رأی کردن قرآن. ۴۸. مؤمن را خوار کردن. ۴۹. فاسق را عزیز شمردن. ۵۰. مؤمن را ترساندن. ۵۱. اظهار فقر و تنگدستی کردن. ۵۲. راز خود را به دیگران گفتن. ۵۳. به پدر و مادر اُف گفتن. ۵۴. عیبجوئی کردن. ۵۵. نسبت زنا به کسی دادن. ۵۶. خلافکار را تشویق کردن. ۵۷. مؤمنان را با القاب زشت خواندن. ۵۹. به مال و منال دیگران غبطه خوردن. ۶۰. وعده دروغ دادن. ۶۱. صفات نیک زنان را به نامحرمان گفتن. ۶۲. با زن نامحرم شوخی کردن. ۶۳. فال بد زدن. ۶۴. عذرتراشی برای ظلم ظالمان. ۶۵. سخن برادر مسلمان خود را قطع کردن. ۶۶. پیشگویی و کهانت. ۶۷. منّت کشیدن. ۶۸. با خواندن قرآن کسب روزی کردن. ۶۹. امر سلاطین را امر خدا دانستن. ۷۰. در کیفیت خدا سخن گفتن.
امام علی علیه‌السلام: امر به معروف و نهى از منکر را ترک مکنید که رشته کار از دست شما بیرون شود، آنگاه هر چه دعا کنید و از خداوند دفع شر خواهید، پذیرفته نشود و به اجابت نرسد.
به گزارش تسنیم، وصیتنامه امیرالمومنین حضرت على علیه‌السلام را در کتاب‌هاى حدیث به اجمال و تفصیل و به طور گوناگون نقل کرده‌اند که یکى را ابوالفرج نقل کرده و در اصول کافى مرحوم کلینى هم نظیر همین وصیت را که ابوالفرج روایت کرده، نقل مى‌کند. در نهج البلاغه نیز در نامه شماره ۴۷ اجمالى از این وصیت آمده و خلاصهاى از آن در کشف‌الغمه و روایات دیگر آمده که همه آنها را علامه مجلسى(ره) در بحارالانوار نقل کرده و ما همان روایت ابوالفرج را که نسبتاً جامعتر از دیگران است، نقل مى‌کنیم.
ابوالفرج در «مقاتل‌الطالبیین» روایت کرده که پس از ضربت خوردن امیر مؤمنان، اطباى کوفه را به بالین آن حضرت آوردند و در میان آنها، هیچ یک در معالجه زخم و جراحى استادتر از اثیر بن عمرو نبود و او متخصص در معالجه زخم‌ها و جراحات بود و از جمله چهل نفر جوانى بود که در زمان ابوبکر در عین التمر به دست خالد بن ولید اسیر و در کوفه ساکن شده بود.
این طبیب همین که زخم سر آن حضرت را دید، دستور داد شُش گوسفندى را بیاورند و از
میان آن رگى را بیرون آورد و آن رگ را در زخم مزبور نهاد و پس از اندکى بیرون آورد
و آن را مشاهده کرد. سپس رو بدان حضرت کرده، گفت: «اى امیر مؤمنان، هر وصیتى دارى،
بکن که ضربت شمشیر این دشمن خدا به مغز سر رسیده و معالجه سودى ندارد.» در این وقت
بود که امیرالمؤمنین کاغذ و قلم و دواتى طلبید و شروع به وصیت
کرد.
بسم الله الرحمن الرحیم
این وصیتنامه‌اى است که
امیرالمؤمنین، على بن ابیطالب بدان وصیت مى‌کند: گواهى مىدهد که معبودى جز خدا
نیست که یگانه است و شریک ندارد و نیز گواهى می‌دهد که محمد(ص) بنده و رسول اوست،
که خداوند او را به راهنمایى و دین حق فرستاد تا بر همه ادیان پیروزش کند، هرچند
مشرکان آن را ناخوش دارند. درود و برکات خدا بر او باد! «همانا نماز و پرستش و
زندگى و مرگ من از آن خداوندى است که پروردگار جهان است و شریکى براى او نیست و
بدان مأمور گشتهام و منم از نخستین مسلمانان».
اى حسن! من تو را و تمام فرزندان و خاندانم و هر کسى که این وصیتنامه به او
برسد، به تقوا و ترس از خداوندى که پروردگار شماست، سفارش مى کنم و باید نمیرید جز
اینکه مسلمان باشید و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید، زیرا به راستى
من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که مى فرمود: اصلاح دادن میان مردمان از
همه نماز و روزه بهتر است و آنچه دین را تباه ساخته و از بین مى‌برد، افساد میان
مردمان است، ولا قوه الا بالله العلى العظیم [نیرویى جز به وسیله خداى بزرگ
نیست].
به خویشان و ارحام خویش توجه داشته باشید و به آنان پیوند کنید، صله رحم
کنید تا خداوند در روز قیامت حساب را بر شما آسان گرداند.
الله الله فى الایتام، فلا تغبوا افواههم، ولا تضیعوا بحضرتکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید، درباره یتیمان، پس براى دهن‌هاشان به سبب سنگدلىتان نوبت قرار ندهید (که گاهى سیر و گاهى گرسنه نگاهشان دارید).
الله الله فى جیرانکم، فانهم وصیه نبیکم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره همسایگانتان که رسول خدا(ص) درباره آنان سفارش کرده و پیوسته درباره آنان توصیه مى فرمود، به اندازه اى که ما گمان کردیم براى همسایگان از همسایه خود ارث قرار م ىدهد و حرمت آنان به اندازه‌اى است که سهمى در مالشان براى همسایه تعیین کرده!
الله الله فى القرآن، فلایسبقکم الى العمل به احد غیرکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره قرآن مبادا کسى به عملکردن بدان بر شما سبقت جوید.
الله الله فى الصلاه فانه خیر العمل وانها عمود دینکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره نماز، زیرا که نماز ستون دین شماست.
الله الله فى بیت ربکم لاتخلوه ما بقیتم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره خانه پروردگارتان (خانه کعبه)، مبادا تا زنده هستید، آن خانه از شما خالى بماند، که اگر رها شد، مهلت داده نمى‌شوید و به عذاب دچار مىشوید و اگر از شما خالى ماند، کیفر خداوند فرصت زندگى به شما نمىدهد.
الله الله فى الزکاه فانها تطفى غضب ربکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید در دادن زکات اموال خود که زکات خشم پروردگار را فرو نشاند.
الله الله فى شهر رمضان فان صیامه جُنه من النار: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره روزه ماه رمضان، زیرا که آن براى شما چون سپرى است از آتش دوزخ.
الله الله فى الفقراء والمساکین فشارکوهم فى معاشکم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره بینوایان و مسکینان و آنها را در زندگى خود شریک سازید و از خوراک و لباس خود به آنها نیز بدهید.
الله الله فى الجهاد باموالکم وانفسکم والسنتکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره پیکار کردن در راه خدا به مالها و جان‌ها و زبان‌هاى خویش.
الله الله فى ذریه نبیکم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره امت پیغمبرتان، مبادا در میان شما ظلم و ستمى واقع شود.
الله الله فى اصحاب نبیکم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره اصحاب پیغمبرتان؛ زیرا که رسول خدا(ص) درباره آنان سفارش فرموده.
الله الله فى النساء و فیما ملکت ایمانکم…: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره زیردستانتان، غلامان و کنیزان، زیرا که آخرین سفارش و وصیت رسول خدا(ص) این بود که فرمود: «من شما را درباره دو دسته ناتوان که زیردست شما هستند، سفارش مىکنم».
آنگاه فرمود:
الصلاه الصلاه، لا تخافوا فى الله لومه لائم…: نماز! نماز!
درباره خداوند از سرزنش مردمان نهراسید؛ چه، هر کس به شما ستم کند یا اندیشه بد
داشته باشد، خداوند شر او را کفایت فرماید.
با مردم به نیکى سخن بگویید، همان
گونه که خدا فرمود. امر به معروف و نهى از منکر را ترک مکنید که رشته کار از دست
شما بیرون شود، آنگاه هر چه دعا کنید و از خداوند دفع شر خواهید، پذیرفته نشود و به
اجابت نرسد.
بر شما باد هنگام معاشرت، به فروتنى و بخشش و نیکویى درباره یکدیگر و زنهار از جدایى و تفرقه و پراکندگى و روى گردانیدن از هم و در نیکوکارى، یار و مددکار یکدیگر باشید و بر گناه و ستمکارى کمک مباشید که شکنجه و عذاب خدا بسیار سخت است.
خداوند نگهدار شما خاندان باشد و حقوق پیغمبرش را در حق شما حفظ فرماید، اکنون با شما وداع مىکنم و شما را به خدا مىسپارم و سلام و رحمتش را بر شما مىخوانم.
امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند:پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)، به هنگام روزه گشودن، با حلوا افطار مىکرد. اگر حلوا نبود، با شکرینهاى دیگر یا چند دانه خرما، و اگر آن نیز نبود، با آبِ خالى. مى‌فرمود: آب، معده و کَبِد را تمیز مى‌کند، دهان را خوشبو مى‌کند، دندانها را محکم مىسازد، چشم را قدرت مىدهد و دیده را جلا مىبخشد، گناهان را از انسان می‌شوید، رگهاى برآشفته و تلخه تحریک شده را فرو مىنشانَد، بلغم را از میان مىبَرَد ، حرارت را از معده برمىدارد، و سردرد را نیز از میان مى‌برد.
متن حدیث
الإمام الصادق علیه‌السلام: کانَ رَسولُ الله صلى الله علیه و آله و سلم إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ یُفطِرُ عَلَیها ؛ فَإِن لَم یَجِد فَسُکرَهٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِکَ کُلهُ فَماءٍ فاتِرٍ. وکانَ یَقولُ: یُنَقی المَعِدَهَ والکَبِدَ، ویُطَیبُ النکهَهَ وَالفَمَ، ویُقَوی الأَضراسَ، ویُقَوی الحَدَقَ و یَجلُو الناظِرَ، و یَغسِلُ الذ’ُنوبَ غَسلاً، و یُسَکنُ العُروقَ الهائِجَهَ و المِرهَ الغالِبَهَ، و یَقطَعُ البَلغَمَ، و یُطفِئُ الحَرارَهَ عَنِ المَعِدَهِ، و یَذهَبُ بِالصداعِ.
پینوشت: «اصول کافى، ج ۴،ص ۱۵۳ – دانش نامه احادیث پزشکی، ج ۱،ص ۵۴۵»
به تصریح روایات معصومین (ع) و سخن بزرگان انتظار فرج از افضل اعمال و مورد توصیه در همه حال است.
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «صبورانه در انتظار فرج بودن عبادت است.»
امیرمومنان علی (ع) می فرمایند: «در انتظار فرج باشید و از رحمت خدا نومید مشوید؛ زیرا محبوبترین کارها نزد خداوند عزّ و جلّ انتظار فرج است.»
و از آن حضرت (ع) است که: « برترین عبادت مؤمن، در انتظار فرج خداوند بودن است.»
امام زین العابدین (ع) نیز در فضیلت انتظار فرج فرموده اند: «انتظار فرج، خود بزرگترین فرج است.»
همچنین، پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «برترین کارهاى امّت من، انتظار فرج از خداوند عزّ و جلّ است.»
و نیز فرموده اند: «برترین اعمال امّت من، در انتظار فرج از سوى خدا بودن است.»
امام صادق (ع) نیز در فضیلت انتظار فرج می فرمایند: «کسى که منتظر دوازدهمین [امام] باشد، مانند کسى است که با شمشیر آخته در برابر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله از آن حضرت دفاع کند.»
همچنین، امام صادق (ع) یکی از شرایط پذیرفته شدن عبادت بندگان را انتظار حکومت حضرت قائم (عج) برشمرده و فرموده اند:
«برای ما دولتی است که هر گاه خداوند بخواهد آن را می آورد.» سپس فرمودند: «کسی که دوست دارد از اصحاب قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد، باید منتظر ظهور باشد و به ورع و اخلاق نیکو رفتار کند، در حالی که در صراط انتظار گام بر می دارد، پس در این حالت اگر مرگ او فرا رسد و قائم بعد از او قیام کند، پاداش او همانند کسی است که آن بزرگوار را درک می نماید. پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارا باد بر شما ای گروهی که مورد رحمت خدا هستید.»
منابع:
بحارالانوار
میزان الحکمه
امام زین العابدین علیه السلام: گناهانى که از استجابت دعا جلوگیرى مى‌کنند عبارتند از: بد نیّتى، خبث باطن (ناپاکی باطن)، دورویى با برادران، باور نداشتن به اجابت دعا، به تأخیر انداختن نمازهاى واجب تا آن که وقتشان بگذرد، ترک تقرّب جستن به خداوند عزّ و جلّ با نیکوکارى و صدقه، بد زبانى و زشت گویى.
متن حدیث
الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام : الذُّنوبُ التی تَرُدُّ الدعاءَ: سُوءُ النِیَّهِ، و خُبثُ السَّرِیرَهِ، و النِّفاقُ مَع الإخوانِ، و تَرکُ التَّصدیقِ بالإجابَهِ، و تأخِیرُ الصلواتِ المَفروضاتِ حتّى تَذهَبَ أوقاتُها، و تَرکُ التّقرُّبِ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ بالبِرِّ و الصَّدقَهِ، و استِعمالُ البَذاءِ، و الفُحشُ فی القَول.
پینوشت: «معانی الاخبار، جلد ۲، صفحه ۲۷۱»
